Нема место за шпекулации кога станува збор за здравјето на луѓето

By

-

12/10/2018

Текстот што го рецензираме објaвува дезинформации и шири паника кај граѓаните, информирајќи дека во водата во Берово и дел од Скопје се пронајдени честички од ураниум. Веста беше демантирана и од надлежна институција, која требало да биде контактирана за да се проверат изнесените лажни тврдења.

Линк до опригиналниот напис: ВАЖНА ВЕСТ: Во примероци од вода од Берово и дел од Скопје се пронајдени честички од ураниум?!

Датум и време на објавување: 29.9.2018

Датум на рецензиарање: 9.10.2018

Рецензент: Силвана Жежова

Во првиот дел од текстот, иако се тврди дека анализа на водата е направена во приватна лабораторија во Германија, нема ниту доказ за резултатите со кои би се потврдило присуството на ураниум, ниту се кажува името на лабораторијата. За приложените слики под микроскоп, кои наводно треба да го прикажат присуството на ураниум, исто така нема доказ дека се однесуваат на водата во Берово и Скопје и може да бидат преземени од каде било. Обичниот читател, исто така, не може да знае дека ураниум под микроскоп треба да изгледа токму така како на сликите, па не е јасно дали прикажаниот „главен доказ“ за присуство на ураниум во водата навистина е релевантен доказ.

Овие денови актуелна е веста со примероци вода земени од Берово и од Скопје за е направена анализа во приватна лабараторија, при што на сликите под микроскоп убаво се гледаат честичките од ураниум присутни во примероците на водата и јасно се гледа дека ги има во голема концентрација.

И во самиот текст се изразува сомнеж за вистинитоста на информациите за загаденоста на водата, иако насловот со самото потенцирање „ВАЖНА ВЕСТ“ упатува на тоа дека информацијата е точна, иако на крајот на насловот има прашалник. Новинарски текст има задача да даде одговор на поставено прашање, а не да прашува, да нема одговор и притоа да шири паника помеѓу граѓаните и дезинформации. Доколку веста стигнала во медиумот, требало да биде појдовна точка за да се истражи нејзината вистинитост и медиумот да побара одговор од надлежните институции. На оваа лажна вест имаше и реакција од Јавното претпријатие за комунални работи „Услуга” од Берово.

„Во врска со неодамнешниот напис, кој излезе на социјалните мрежи, за наводното присуство на честички ураниум во примероци вода од село Ратево, Преведена, чешма од Беровско Езеро и од дел од Скопје и вашата загриженост по тој повод, ЈПКР „Услуга” Берово, како најголем снабдувач со вода за пиење на територијата на Општина Берово во сорботка со Општина Берово, иако директно не е посочена, ги известува граѓаните дека водата што ја дистрибуира преку системот за водоснабдување е безбедна за пиење, според сите параметри, во согласност со Правилникот за безбедност на водата за пиење“, информираа тие.

Написот до крај не изнесува проврени информации, туку продолжува да се занимава со шпекулации од типот „што би било кога би било“:

Доколку станува збор за автентична и точна информација, ова е огромен скандал од страна на нашите надлежни институции и одговорност мора да понесат сите инволвирани.

Освен што изнесува непроверени информации, текстот шири паника помеѓу граѓаните и со информациите за зголемување на заболувањата од рак во беровскиот крај. Во однос на овие тврдења, повторно не се изнесени бројки од релевантни институции, преку кои ќе се потврди тврдењето. Загадената вода, секако, е причинител на здравствени проблеми кај луѓето и на појава на многу болести, но во текстот нема докази дека водата е загадена и тоа со ураниум и оти тој е причинител на зголемениот број заболени од рак.

Непроверени информации пласирани како стопроцентна вистина

By

Ана Анастасовска

-

12/10/2018

[Рецензија: Тројца возачи од ЈСП отпуштени затоа што го бојкотирале референдумот]

Текстот што е предмет на оваа рецензија не нуди доволно информации за јавноста. Имено, веста во написот не е проверена од повеќе страни, така што написот е едностран.

Линк до написот: Тројца возачи од ЈСП отпуштени затоа што го бојкотирале референдумот

Датум на објавување: 3.10.2018

Датум на рецензирање: 10.10.2018

Рецензент: Ана Анастасовска

Насловот на текстот за тројца возачи од ЈСП што биле избркани од работа затоа што го бојкотирале референдумот е многу дециден, што значи дека треба да има цврсти докази за изнесеното. Но, тоа не е случај во текстот.

„Лидер” екслузивно дознава дека тројца возачи од ЈСП се отпуштени затоа што го бојкотирале референдумот во неделата. Директорот на ЈСП упатувал телефонски повици до вработените во ЈСП, во кои тој директно им кажал дека имаат евиденција оти лицата не излегле на гласање и доколку не излезат веднаш, ќе им биде прекинат договорот за вработување со ЈСП. А тие што биле со договор на неопределно работно време ќе биле прераспределени од возачи во хигиничари, гумари и други слични позиции.

Уште на самиот почеток од текстот имаме директно посочување и обвинување на конкретно лице, директорот на ЈСП, иако неговото име не се спомнува. Тој се обвинува дека им се заканувал на вработените во ЈСП дека ако не излезеле на референдумот да гласаат, ќе биле избркани од работа или прераспределени.

Според неофицијалните информации во штабот на СДСМ во Сопиште, имало список со вработени по институции и на тој начин го информирале директорот на ЈСП. Три лица што биле под договор на дело на работно место возач, не ја послушале уцената од директорот и утрото на работа биле пречекани од одделението за човечки ресурси, каде што им било кажано дека повеќе немаат потреба од нив, иако овие лица повеќе од 3 години одговорно си ги извршувале своите работни обврски.

Од убедлив наслов и убедлив влез во текстот надолу се продолжува со „неофицијални информации“. Нешто што е неофицијално, значи дека не е сигурно, односно може да биде и невистинито. Токму затоа задача на новинарот кога ќе дојде до некоја информација, без оглед на тоа дали е официјална или неофицијална, е да ја провери од што е можно повеќе извори, со цел јавноста да биде запознаена со вистината. Во случајов, имаме обвинување насочено кон директорот на ЈСП дека им се закканувал на вработени и оти избркал тројца од нив.

Имаме еднострана информација што го убедува читателот, но не му ја нуди втората страна од приказната, со цел тој самиот да оцени што е вистина, а што не. Она што недостига во текстот е изјава од посочениот директор на ЈСП. Нема изјави ниту од наводно отпуштените вработени во јавното претпријатие, макар тие биле и анонимни.

Вака како што е пренесена веста, не „држи вода“. Читателот не може да биде сигурен во она што го чита.

Тука имаме класичен обид за политичка манипулација, односно обид за оцрнување на владејачката гарнитура.

Наслов „истресен од ракав“

By

Ана Анастасовска

-

10/10/2018

[Рецензија: ФОТО: Трагичната судбина на Дуња и Даела – пристигнаа во Скопје и останаа запрепастени]

Текстот што го рецензираме нема врска со насловот. Насловот е драматичен со цел да привлече што е можно повеќе кликови.

Линк до оригиналниот напис: ФОТО: Трагичната судбина на Дуња и Даела – пристигнаа во Скопје и останаа запрепастени

Датум и време на објавување: 29.9.2018

Датум на рецензирање: 9.10.2018

Рецензент: Ана Анастасовска

Скопската Зоолошка градина неодамна доби двајца нови жители, слониците Дуња и Даела, што предизвика огромно внимание во јавноста. Атракцијата со слониците ја искористија и голем дел од електронските медиуми со цел да привлечат што е можно повеќе кликови и читаност. Насловот на овој напис е типичен пример за драматичен наслов што привлекува. Но, текстот што следува нема никаква врска со него.

Денес во скопската Зоолошка градина пристигнаа слониците Дуња и Даела, кои предизвикаа огромно внимание кај посетителите и со часови беа под будно око.

На делот каде што се наоѓаа Даела и Дуња имаше огромен број луѓе, кои едвај чекаа да направат некоја селфи-фотографија, за брзо да ја споделат со своите пријатели на социјалните мрежи.

Текстот почнува со информација за слониците, за посетеноста на Зоолошката градина и интересот на луѓето да ги видат новите жители.

Дуња и Даела биле спасени од циркус во Германија, за подоцна да бидат пренесени во Белгија. Оттаму пристигнаа во Скопје, каде што по 1992 година повторно има слонови.

На крајот од текстот само е наведено дека слониците биле спасени од циркус од Германија и пренесени во Белгија. А, што е со трагичната судбина на слониците? Каде е приказната за нивната „трагична судбина“? Во текстот, освен што се спомнува дека биле спасени од циркус, друго нема.

Се поставува и прашањето од што слониците останале запрепастени во Скопје? И на тоа прашање нема одговор во написот, иако тоа е јасно наведено и нагласено во насловот.

Новинарскиот напис треба да има атрактивен наслов за да привлече читаност, но насловот треба да е изведен од текстот, а не „истересен од ракав“ само за да го привлече читателот, а да не му понуди одговори.

Импресум – легитимација на медиумот

By

Александар Писарев

-

08/10/2018

newspaper-newspaper-pile-old-newspapers-832539 — Фото: pxhere

Ако во импресумот нема барем име и презиме на уредникот и име на издавачот, таков медиум и таков импресум се проблематични, бидејќи зад објавеното практично не стои никој

Пишува: Александар Писарев

Може ли медиум навистина да биде медиум доколку нема јасно објавен импресум и поставен на своите страници? Не може! Бидејќи таа мала рубрика е легитимација на медиумот и на читателите, гледачите или слушателите (со еден збор консументите) им дава прецизен одговор кој е одговорен за содржините што се објавуват на неговите страници. Кој е тој одговорен во медиумот кому можат да му се обратат консументите доколку сакаат да реагират на нешто што е објавено, да ја укажат или да ја исправат неточно објавената информација. Со еден збор, таа мала рубрика во медиумот, која се нарекува импресум, транспарентно им кажува на консументите, на широката публика, односно на јавноста кој и „за чија сметка“ ги информира за прашањата од јавен интерес.

Иако во Македонија е сè уште предмет на многубројни дискусии и расправи во јавноста, Законот со кој се уредува работата на медиумите и нивното однесување во медиумскиот простор многу јасно ја наложува обврската на издавачот или сопственикот на видно место и транспарентно да го објави импресумот. За жал, кон оваа обврска не се придржуваат сите медиуми. Голем број од нив воопшто немаат импресум или тој е нецелосен и без потребните релевантни податоци за издавачот и уредувачкиот тим. Тоа е особено евидентно кај разни електронски медиуми и блогови чие масовно присуство во медиумскиот простор е последица на брзиот технолошки развој и интернетот. Не се работи само за веб-страниците и блоговите, туку и за етаблирани портали, кои имаат силно влијание во креирањето на јавното мислење и се влијателни на пазарот на информациите.

Многумина не знаат што значи овој поим – импресум. Преземен е од латинскиот јазик од зборот impressu, кој означува деко нешто е втиснато/отпечатено/пресувано. Зборот е преземен и во македонскиот јазик.

Кога е во прашање печатен или електронски медиум, кој претендира да биде кредибилен, референтен и да ужива доверба во јавноста, во импресумот би требало да ги содржи имињата на носителите на следните функции и да изгледа вака: издавач, директор и главен уредник, заменик на главниот уредник, одговорен уредник, уредник на политичка рубрика, уредник на надворешнополитичка рубрика, уредник на дописна мрежа, уредник на веб-страницата.

Следуваат: репортерите, уредникот на фотографија, уредникот на специјални изданија…, фоторепортери, арт-директор, постојани колумнисти, постојани соработници, стручни консултанти, лектор.

Се разбира, ова е само урнек. Распоредот на позициите или самите позиции можат да бидат и поинакви, во зависност од природата на медиумот.

Импресумот во многу земји е и законска обврска на издавачот. Одреден медиум, печатен или електронски весник, книга, публикација итн. јасно го назначува името на издавачот и уредникот кои се одговорни за содржината на отпечатеното или обајвеното. Доколку се работи за печатен медиум, публикација или книга, импресумот треба да содржи и година на издавање, број на примероци, лектор…

Во Македонија тоа е прецизно регулирано и објаснето и во Закон за медиумите, кој во поглавјето „Импресум“ во член 14, став 1. вели:

Издавачот на медиум е должен на видно место за секој поединечен носител на содржина (на пример, примерок од печатен медиум и телевизиска емисија) да обезбеди објавување на следниве податоци: – назив и адреса на седиштето и уредништвото на издавачот на медиум; – име на одговорното лице на издавачот на медиум; – име и презиме на одговорниот уредник, односно уредниците во согласност со внатрешната организација на уредништвото и – назив и адреса на печатницата и датумот на печатење или препечатување, како и бројот на печатените примероци, кога се работи за печатен медиум.

Исто важи и за порталите. Порталите, според последната верзија на законските прописи, нема да мора да се регистрираат во Агенцијата за медиуми, туку само во Централниот регистар. Сепак, Агенцијата за медиуми ќе има надзорна функција врз порталите, кои по ново се викаат електронски публикации.

Со „јак“ наслов, но непроверена вест – не бива новинарство

By

Valon Abdiu

-

07/10/2018

Постојаното бомбардирање со информации ја збуни публиката и нема „филтер” со кој би можело да се разликува што е лажна вест, а што не, и што е претерано или не во насловот на некој напис. Повеќето од текстовите што ги читаме во насловот набрзинка ни даваат сосема поинаква слика за тоа што е напишано, а во самиот текст зборуваат за нешто сосема друго. Но, постојат текстови што шират дезинформации и во насловот и во текстот. Таков е случајот и со овој текст.

Линк до написот: Злоупотреба на владиниот автомобил – носат пиперки за туршија”

Датум на објавување: 6.10.2018

Датум на рецензија: 7.10.2018

Рецензент: Ферикан Илјази

Претпазливо со бомбастични наслови, речиси сите се само сензационализам

Авторот на овој текст првично ја пробал среќата да ги намами читателите со привлечен наслов, за кој знае дека предизвикува интерес кај македонските читатели, кои и претходно имале прилика да видат случаи на злоупотреба на службени автомобили. Пишува „Злоупотреба на владиниот автомобил – носат пиперки за туршија”, и овој наслов ќе ме привлече и мене како новинарка, а и обичниот читател, бидејќи се работи за нашите пари и за примитивен начин на злоупотреба на власта и нејзинитедобра.

Содржината што има оскудни факти те тера да размислуваш двапати

Но, штом го отворате текстот, гледате една нејасна слика од еден автомобил, на кој не може да му се видат јасно дури ни регистарските таблички.

„Продолжува злоупотребата на службените возила од страна на службени лица на различни државни и јавни институции.
Разни граѓани секојдневно известуваат како државните службеници со службени возила го минуваат викендот на албанското крајбрежје и другите балкански туристички места.“

Читајќи го овој дел од текстот, претпоставувам дека станува збор за службен автомобил на Косово, но нема факти за тоа, па затоа и нема да претпоставам, без да бидам сигурна и без да имам конкретни докази или појасна слика на регистарските таблички.

Обид за зголемена читаност, збунувајќи ги читателите од териториите каде што се зборува албанскиот јазик

Факт е дека во неа има пиперки за туршија, но којзнае дека тоа е службен автомобил, со какви докази авторот го поддржува текстот. Не се знае дали навистина станува збор за службено возило, официјален автомобил, ниту дали е од Македонија или од некоја друга земја. Освен тоа, оваа слика е објавена од страна на еден портал од Македонија, што ве тера да мислите дека злоупотребата е направена некаде во Македонија.

Понатаму, авторот го осудил овој феномен, но продолжил да манипулира како да зборува за случај во Македонија, бидејќи текстот го ставил во рубриката Вести, а не одлучил, на пример, да го стави во рубриката Регион.

Етичкиот кодекс на новинарите е јасен во врска со овој случај. Кога ќе се соочиме со такви вести, мораме да ја издвоиме вистината од лагата, веродостојната информација од манипулацијата. На читателот треба да му е јасна веста, како што е и неговото име, без да дозволи место за погрешно толкување.

Етичкиот кодекс на новинарите на Македонија вели дека:

„Новинарот има право на слободен пристап до сите извори на информирање што се од јавен интерес.
Новинарот треба да објавува точни, проверени информации и нема да прикрива суштински податоци и да фалсификува документи.
Доколку информацијата не може да се потврди или станува збор за претпоставка, односно шпекулација, тоа треба да се каже и да се објави.
Точноста на информацијата треба да се провери колку што е тоа можно“.

Зошто „таквите вести“ не се вести

Кога ќе се соочат со такви вести, читателите треба да ги земат со резерва информациите што се понудени и начинот како се пласирани. Ако еден медиум навистина работи за „доброто“ на народот, треба да понуди факти, а не како во овој случај, некои реченици во врска со некоја слика за која нема поим од каде доаѓа. Кога ќе видите таква вест, без автор, каде што не се кажува кој нашправил злоупотреба и како го направил тоа, вие читатели треба да знаете дека позади тоа не стои новинарство, туку тенденција за сензационализам.