Обврската на новинарите и медиумите да ги заштитат поединците и групите од неправда и дискриминација, извршени од кој и да е, налагаше истражување и повикување на досегашните пресуди на судот од Стразбур кои се однесуваат на регулирањето на бракот, вонбрачните заедници, регистрираните партнерства, граѓанските унии и сл.

Пишува: Жарко Трајаноски, магистер по човекови права

„Гејовите, лезбејките, бисексуалците и трансродовите луѓе имаат право на фер, прецизно и инклузивно известување за нивните животни приказни и преокупации. Како и со другите припадници на општеството, медиумите би требало да ги третираат ЛГБТ луѓето со фер однос, интегритет, и почит.“

(Водич за известување за ЛГБТ, Национален синдикат на новинари)

Во минатата анализа укажавме на медиумското непочитување на разликата помеѓу бракови, партнерства, заедници. Mедиумите одеднаш станаа свесни за дел од овие разлики при известувањето за предложените нацрт-амандмани, кога тие беа доставени од владата до собранието (И вонбрачната заедница ќе се дефинира како заедница меѓу маж и жена). Претходно, јавноста беше известена дека еден од амандманите се однесува само на дефинирањето на бракот: „Имено, уставните измени во овој дел беа најавени како дефинирање на бракот како заедница помеѓу маж и жена.“ (И вонбрачната заедница ќе се дефинира како заедница меѓу маж и жена).

Пропуштени прилики за критичко известување

Што пропуштија новинар(к)ите откако стана јасно дека владата нема намера уставно да го дефинира само бракот?

Прво, пропуштија прецизно да ја известат јавноста за ненајавените измени. Дури и оние медиуми кои во своите наслови ја потенцираа измената, не го цитираа контроверзниот втор став од Амандман XXXIII: „Регистрирана вонбрачна заедница, или било кој друг регистриран облик на животно партнерство, е животна заедница исклучиво меѓу само една жена и само еден маж.“

Второ, новинар(к)ите не покажаа капацитет за критичко следење на политичките процеси. Не побараа одговор на прашањата: Дали се прекршени уставните процедури со тоа што владата самоволно го проширила амандманот, и покрај тоа што при гласањето (со двотретинско мнозинство) воопшто не стануваше ни збор за уставно дефинирање на „регистрирана вонбрачна заедница, или било кој друг регистриран облик на животно партнерство“? Дали јавноста и пратениците, кои првично гласаа за уставни дефинирање само на бракот, се чувствуваат сега изманипулирани? Дали е можно и во иднина да се изигрува гласањето со двотретинско мнозинство при измени на Уставот на таков начин што предлагачот самоволно ќе го проширува опфатот на предложените нацрт-амандмани (за чие усвојување не е потребно двотретинско мнозинство)?

Трето, новинар(к)ите не побараа и не обезбедија одговор од владата зошто предлага конкретни уставни измени за кои не е изгласана потреба, туку само некритички пренесоа изјава на министерот за труд и социјална политика дека „после усвојувањето на измените на Уставот ќе следат и соодветни измени на законот за семејство…“. Наместо објаснување од предлагачот, „Дневник“ со поднасловот „Со бракот секогаш оди и вонбрачната заедница“ застана зад небулозната изјава на претседателот на собранието:

„Јасно е дека ќе имаше вакво дополнување, бидејќи секогаш кога се регулира бракот, се регулира и вонбрачната заедница, бидејќи тенденција е да се оди на изедначување на овие две категории“.

При некритичкото пренесување на изјавата, воопшто не се покренува прашањето дали новиот амандман се однесува само на „регистрирана вонбрачна заедница“ и „друг регистриран облик на животно партнерство“ или на секоја вонбрачна заедница, независно дали е регистрирана или не.

Четврто, при известувањето новинар(к)ите не обезбедија „втора страна“, односно не им дадоа можност на сите засегнати страни да го кажат својот став, како што се луѓето што живеат во вонбрачни заедници, нивните деца, истополовите партнерства, итн.

Петто, новинар(к)ите ниту сами истражија, ниту, пак, обезбедија експертски мислења дали содржината на контроверзниот амандман е во согласност со постојните стандарди за човекови права, онака како што ги практикува Европскиот суд за човекови права во Стразбур.

Медиумска игноранција

„Биди информиран за тоа за што известуваш! Истражи, прочитај, информирај се за предметот на твоето известување.“

(Прирачник за етиката во новинарството)

Обврската на новинарите и медиумите да ги заштитат поединците и групите од неправда и дискриминација, извршени од кој и да е, налагаше истражување и повикување на досегашните пресуди на судот од Стразбур кои се однесуваат на регулирањето на бракот, вонбрачните заедници, регистрираните партнерства, граѓанските унии и сл.

На пример, во една неодамнешна пресуда од 16 јули 2014 (за која нашите медиуми не известија), Големиот судски совет на Судот во Стразбур го повтори стојалиштето дека Европската конвенција не им наметнува обврска на договорните страни да им обезбедат пристап до брак на истополовите двојки. Но, исто така, судот нагласи и дека чл. 8 од Конвенцијата „исто така го заштитува семејниот живот на истополовите партнери и нивните деца“:

„Следствено не е битно, од гледна точка на заштитата која му се обезбедува на семејниот живот, дали врската на апликантот со нејзиното семејство се засновува на брак или на регистрирано партнерство“.

Во една пресуда од 2 март 2010, судот укажува дека, за да обезбеди почитување на семејниот живот, државата мора нужно да го земе предвид и „фактот дека нема само еден начин или еден избор во сферата на водење и живеење на сопствен семеен или приватен живот“. Судот го повтори стојалиштето од 2003 дека би било дискриминаторски да се исклучуваат или да им се одземаат права на лица поради тоа што живеат во хомосексуална врска.

Во нашиот контекст, особено значајно е да се има предвид и пресудата на големиот судски совет од 7 ноември 2013 против Грција и нејзиниот дискриминаторски закон за „граѓански унии“ („договор помеѓу двајца возрасни од различен пол кој го покрива нивниот живот како двојка“). Во пресудата, судскиот совет укажува дека исклучувањето на истополовите двојки од опфатот на законот претставува различен третман врз основа на сексуална ориентација и дека грчката влада не понудила убедливи причини со кои ќе го оправда исклучувањето. Притоа, многу е важно тоа што судот експлицитно нагласи дека „истополовите двојки кои ги споделуваат нивните живот ги имаат истите потреби во смисла на заемна поддршка и помош кои што ги имаат и двојките од различен пол“. Исто така, судот уште укажа дека Грција е исклучок од европскиот тренд за воведување „нов систем на регистрирано партнерство како алтернатива на бракот за двојките што не се во брак, кој во својот опфат ги вклучува истополовите двојки“.

Новинарска (не)одговорност како пренесувачи на системска дискриминација

„Новинарот е одговорен и за искажаното од страна на соговорниците, бидејќи преку него тие ставови добиваат јавност, затоа е должен да ги парафразира или да се огради од навредлив јазик, промовирање на стереотипи или дискриминација.“

(Прирачник за етиката во новинарството)

Новинарите имаат должност да се оградуваат од промовирање на стереотипи и дискриминација дури и тогаш кога таквото промовирање на стереотипи или дискриминација доаѓа од владата или пратениците.

За жал, реткост беа медиумите кои известија за спротивставувањето на неколку пратенички на дискриминаторскиот уставен амандман или кои се обидоа да обезбедат аргументи кои се повикуваат на Европската конвенција за човекови права (Уставот нема да ја контролира само спалната соба, туку севкупниот семеен живот).

Како и при медиумското игнорирање на неказнетото насилство врз ЛГБТ луѓето, најголемиот дел од новинар(к)ите уште еднаш пропуштија прилика да застанат во одбрана на правата на жртвите на системска дискриминација.

(крај)

Оваа анализа е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана од Метаморфозис. Анализата e овозможенa сo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на анализата е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги веб-страницата (http://macedonia.usaid.gov) и Фејсбук-страницата на УСАИД (www.facebook.com/USAIDMacedonia).

Овој едукативен напис е првобитно објавен од Сервисот за проверка на факти од медиумите и КриТинк го реобјавува во функција на информирање на јавноста за теми поврзани со медиумската писменост и критичкото мислење

Еден од првите големи чекори што треба да го направат новинарите е да се сообразат на новиот и соодветниот речник и говор кога станува збор за сексуалната работа, сексуалните работнички и работници и за активностите кои произлегуваат од нивната работа.

Во истражувањето „Медиумите и маргинализираните заедници“ на авторите на Жарко Трајаноски и соработниците Ирена Цветковиќ и Станимир Панајотов, во име на Коалицијата “Сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници”, направено во 2011 година, нaведени се клучните согледувања за односот на медиумите кон овие групи. Наш интерес, во овој случај, е известувањето на медиумите за сексуалните работници и нивната работа.

Авторите на оваа студија наведуваат дека медиумските продукти имаат предоминантно сензационалистичките наслови („Откриено дувло на проституција во Карпош”, „Откриен бордел среде Скопје”) зад кои стојат новинарски текстови напишани главно врз основа на полициски извештаи и билтени.

Следната битна карактеристика во известувањето за сексуалните работници е дека медиумските содржини во нивниот сензационалистички пристап ги пренебрегнуваат битните разлики (меѓу оддавање на проституција, посредување во вршење проституција, принудна проституција и трговија со луѓе) и поттикнуваат стигматизирање на сексуалните работници.

Во анализираните медиумски производи, сексуалните работници се игнорираат од страна на медиумите  дури и во написите за теми што најмногу ги засегаат нивните права, како што е темата „легализација на проституцијата”.

Според актуелната пракса на новинарите, интересот за апсења на уредниците и на публиката е главната причина што за сексуалните работнички и корисниците  на дроги главно се зборува во негативен контекст, при некоја акција на полицијата.

На тој начин, во медиумите се истакнуваат, но и одржуваат, негативните стереотипи, бидејќи корисниците на дроги и сексуалните работници се претставени како криминалци или лица што го кршат законот.

Протест на сексуалните работници за време на Меѓународната конференција за СИДА во Вашингтон, 2009 година, фото: PJ Starr

Иако оддавањето на сексуална работа (како и издавањето на простории за вршење на проституција) не е кривично дело, туку прекршок против јавниот ред и мир, новинарите, најчесто, само ги пренесуваат полициските  известувања во кои сексуалните работници се претставуваат како криминалци.

Загрижувачки е фактот, констатираат истражувачите во оваа анализа, што новинарите ретко се обидуваат да ги преиспитаат полициските извештаи во кои корисниците на дрога и сексуалните работници се претставуваат како криминалци, дури и кога тие бараат заштита токму од страна на полицијата во случаи на повреда на нивните права.

Да се потсетиме…

Овие сознанија, кои се само дел од исцрпната анализа, повикуваат уште еднаш да се навратиме на „Кодексот на новинарите на Македонија“ во кој, во членовите 8 и 10, можат да се пронајдат насоките до кои треба да се држат медиумските професионалци кога е во парашњето известувањето за сексуалната работа.

Член 8.

Начинот на информирање во случаи на несреќи, елементарни непогоди, војни, семејни трагедии, болести, судски постапки мора да биде ослободен од сензационализми.

Во судските постапки треба да се почитува принципот на пресумпција на невиност, да се известува за сите инволвирани страни во спорот и да не се сугерира пресуда.

Член 10.

Новинарот нема свесно да создава ниту преработува информации што ги загрозуваат човековите права или слободи, нема да говори со јазикот на омразата и нема да поттикнува на насилство и дискриминација по која било основа (национална, верска, расна, полова, социјална, јазична, сексуална ориентација, политичка…).

Скулптура на сексуален работник, Амстердам 2009 година, фото: Kate Hopkins

Зошто е важна новинарската компетенција кога се известува за сексуалната работа

Сексуалните работнички отсекогаш се на маргините на општеството – и денес и наназад во историјата.

За нив се врзуваат стереотипи, понижувачки именувања, стигматизација и рамнодушност во однос на нивното човечко достоинство.

Ова се отсликува и во медиумското известување за оваа дејност и за сексуалните работнички.

Овие слабости треба да бидат заменети со реализам, сочувство и со алтернативни политики, сензибилизирани на потребите на оние кои одбрале да се занимаваат со оваа професија.

Правото на живот, на сигурност, на слобода на говор, на политичка акција и здружување, на пристап до информации и до основните здравствени и образовни сервиси, се исто толку важни за сексуалните работници и работнички како и за секој друг.

Новинарите треба да ги застапуваат тие права еднакво силно како што тоа го прават и за сите други.

Сексуална работа: За именувањето станува збор!

Еден од првите големи чекори што треба да го направат новинарите е да се сообразат на новиот и соодветниот речник и говор кога станува збор за сексуалната работа, сексуалните работнички и работници и за активностите кои произлегуваат од нивната работа.

Колку побргу новинарите ја напуштат праксата на употреба на стеретипите, навредливите, нехумани именувања и јазикот на улицата, кога станува збор на сексуалната работа, толку побргу ќе се еманципираат себеси и публиката и толку побргу ќе им помогнат на нивните сограѓани кои живеат под секое достоинство и надвор од рамките на почитувањето на основните човекови права.

Ако не го направат тоа, (о)стануваат дел од оние кои ја продолжуваат агонијата на луѓето на маргините, дел од оние кои ја подржуваат хипокризијата, дел од оние кои дискриминираат.

Сексуалните работници први го промовираа и ги застапуваат овие термини – секуална работа, сексуални работници, сексуални работнички, сексуални услуги…

Набргу еден добар број на меѓународни организации од областа на здравјето, социјалната сфера и од областа на човековите права, ги прифатија овие термини – вклучувајки ги Обединетите нации и нејзините агенции.

Термнините се неутрални, дескриптивни и информативни без да судат, осудуваат, без да бидат исполнети со стигматизирачка и навредлива историја.

Прифаќањето на овие термини како новина и промена во досегашните навики на новинарите е многу повеќе од „политичка коректност“. Тоа е одраз на висока свест за хумано и достоинствено прифаќање на луѓето од оваа професија како личности.

Поранешна сексуална работничка од Кигали, Руанда, Африка. Има преживеано геноцид, но не ја губи надежта, 2006 година, фото: Kresta King

Сексуалната работа и човековите права

Во обидите да се справи со сексуалните работнички, токму креаторите на политиките и спроведувачите на законите се оние кои ги кршат човековите права на оваа група граѓани.

Сексуалните работници се луѓе како и сите други и корпусот човекови права им припаѓа ним исто толку колку и на сите луѓе без исклучок и без ралика на нивната професија, раса, верска или било која друга припадност.

Иронично е, но креаторите на политиките често ги кршат човековите права на сексуалните работници токму тогаш кога тврдат дека им помагаат. Зашто, сѐ додека постои претпоставка дека сексуалната работа е нехумана, нема да може да се постигне ништо на планот на подобрување на реалноста на припадниците на овие групи.

Уште еднаш: Правото на живот, на сигурност, на слобода на говор и изразување, на политичко здружување и акција, пристапот до информации, здравствени и образовни услуги, не смеат никому да му бидат ускратени заради неговата професија.

Намалувањето на стигмата и дискриминацијата (како декриминализацијата) ќе им помогне на овие луѓе тогаш кога ќе сакаат да ја променат професијата. Зашто, потврдено е дека токму криминалните досиеа и белегот што го носат овие луѓе ги спречува да направат промени во нивниот живот – ако тоа го сакаат.

Кампања за користење кондоми, Акра, Гана, Африка, 2006 година, фото: Erik Cleves Kristensen

Сексуалните работници се дел од решението, а не дел од проблемот

За тоа дека сексуалните работници се дел од решението, а не дел од проблемот, ќе наведеме само еден пример: Еманципираните сексуални работници имаат многу повеќе знаење за сексуалното и за општото здравје и практикуваат сигурен секс од поголемиот дел од општата популација. Тие често пати ги подучуваат своите клиенти и затоа не треба да се демонизираат, туку да се искористат нивните добри страни во борбата против ХИВ/СИДА-та.

Еманципираните сексуални работници имаат знаење и за здравјето на средината во која работат.

Признавањето на оваа реалност, како и на сите останати елементи поврзани со сексуалната работа, е само еден чекор кон еден друг концепт и пристап кон сексуалните работници за што, се разбира, меѓу другите, пресудни се и медиумите и промената на навиките на нејзините припадници кон оваа група граѓани.

(Фотографија на насловната страна: Сексуална работничка на работно место насред зима, Стратхона, Ванкувер, САД, јануари 2013, фото: Dave King)

Оваа новинарска лекција е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана од Метаморфозис. Новинарската лекција e овозможенa сo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на новинарската лекција е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги веб-страницата (http://macedonia.usaid.gov) и Фејсбук-страницата на УСАИД (www.facebook.com/USAIDMacedonia).

Овој едукативен напис е првобитно објавен од Сервисот за проверка на факти од медиумите и КриТинк го реобјавува во функција на информирање на јавноста за теми поврзани со медиумската писменост и критичкото мислење