Teori të rrezikshme konspiracioni

 Në themel të çdo konspiracioni është rreziku i ndonjë kërcënimi, por edhe mundësia reale e realizimit të tij. Në teoritë e dëmshme të konspiracionit, ky kërcënim mund të shërbejë si një shtysë fillestare për fillimin e mobilizimit dhe organizimit masiv, i cili do të çonte në një sekuencë shkatërruese të ngjarjeve me pasoja të dëmshme dhe të paparashikueshme.

Shkruan: Biljana Gjoneska, bashkëpunëtore profesionale, ASHAM

“Rreziku nga një “konspiracion” varet drejtpërdrejt nga dobësia e “zotërinjve” të tij”.

Kjo thënie zbatohet në mënyrë të barabartë për konspiracionet e planifikuara (dmth praktike) edhe të supozuara (dmth teorike). Gjegjësisht, në themel të çdo konspiracioni janë ngulitur dy elemente: aluzion i keq dhe një mundësi reale për realizimin e saj. Konspiracionet e vërteta bëhen të fuqishëm kur zotërinjtë e tyre janë moralisht dhe etikisht “të pafuqishëm”, gjegjësisht kur konspiratorët janë të paaftë për marrëveshje transparente dhe konsensuale. Nga ana tjetër, teoritë e konspiracionit fitojnë fuqi shkatërruese kur mbështeten dhe drejtohen nga personazhe të “dobët”, gjegjësisht kur konspiratorët kërkojnë strehim në rrëfime të thjeshta dhe “bardh e zi”, për ngjarje komplekse me shumë paqartësi dhe “zona gri”.

Sidoqoftë, grupimet fillestare të motivuara nga narrativat e ngacmimeve mund të jenë naive dhe disi të dobishme për individin, madje edhe konstruktive nga ana shoqërore. Për shembull, ato mund të sigurojnë ndjenjë të përkatësisë dhe bashkimit për ata që ndihen të disavantazhuar dhe të margjinalizuar. Nga ana tjetër, shoqërimi mund t’u japë zë të shurdhërve dhe të inkurajojë debate politike dhe dialogje. Në rastin më të mirë, disa teori konspirative për të zbuluar komplotet e pretenduara mund të kontribuojnë me të vërtetë në rritjen e përgjegjësisë së autoriteteve dhe përfaqësuesve të sistemit. Në raste të tjera, teoritë e konspiracionit mbeten neutrale, gjegjësisht ata nuk kanë forcë lëvizëse për ndryshime shoqërore. Përballë tyre, ekziston një grup i teorive të rrezikshme të konspiracionit, sepse ato shërbejnë si shtysë fillestare për mobilizimin për veprime të dëmshme me pasoja të paparashikueshme. Më poshtë është një përmbledhje e efekteve anësore të teorive të konspiracionit në marrëdhëniet ndërpersonale, rrethanat politike dhe shëndetin e qytetarëve.

Shoqëri

Ekspozimi ndaj teorive të rrezikshme të konspiracionit mund të nxisë ndjenja të pasigurisë dhe zhgënjimit me sistemin, si dhe mosbesim dhe armiqësi të hapur ndaj përfaqësuesve të tij. Kjo mund të reflektohet në marrëdhëniet e ngushta ndërpersonale, si dhe në marrëdhëniet me miqtë dhe familjen (veçanërisht ata që nuk mbështesin të njëjtën narrativë). Marrëdhëniet me të dashurit mund të vuajnë dhe gjithë familja mund të bie nën barrën e qëndrimeve të ndryshme. Kjo vjen nga fakti se besimi në disa teori të rrezikshme konspirative mund të jetë e vështirë të çrrënjoset, veçanërisht kur ato kompensojnë nevojat emocionale ose janë të lidhura ngushtë me besimet fetare dhe ideologjike të një besimtari.

Politikë

Teoritë e konspiracionit që shërbejnë si “strehë” për të varfërit, ose si “justifikim” për ndikimin e humbur shoqëror, mund të çojnë në apati politike. Për shembull, ngurrimi dhe dorëheqja në radhët e mbështetësve të partive që kanë humbur zgjedhjet politike, mund të rezultojë në pjesëmarrje të zvogëluar në zgjedhjet e ardhshme. Përveç kësaj janë rezultatet e një sondazhi vendor, i cili tregoi se pjesëmarrja në referendum në 2018 u zvogëlua (ndërsa mbështetja për teoritë e konspiracionit anti-BE u rrit), tek mbështetësit e opsionit politik që humbi zgjedhjet e mëparshme parlamentare në vitin 2017.

Nga ana tjetër, disa teori armiqësore konspirative mund të radikalizojnë mbështetësit dhe besimtarët e tyre, të prishin marrëdhëniet me grupe e targetuara dhe individë, dhe të kontribuojnë në polarizimin e shoqërisë. Në të vërtetë, hulumtimet tregojnë se ithtarët e opsioneve politike të ekstremit të majtë dhe të ekstremit të djathtë kanë prirje më të theksuar për të besuar në teoritë e konspiracionit, ku në rolin e konspiratorëve paraqiten grupe të ndryshme (p.sh. tek e majta ekstreme ata janë përfaqësuesit e elitave kapitaliste, dhe tek e djathta ekstreme mund të jetë anëtarë të feve dhe etnive të tjera). Në këtë kuptim, teoritë e konspiracionit shërbejnë si “shumëzues të radikalizimit” dhe përforcues të formacioneve ekstremiste.

Në fund të fundit, besimi në teori të rrezikshme konspirative mund të jetë një faktor i drejtpërdrejtë rreziku për përshkallëzimin e krimit, dhunës dhe konfliktit të armatosur. Arsyet mund të jenë të ndryshme: largimi nga puna dhe përgjegjësia morale (për shkak të zhgënjimit në sistem dhe përfaqësuesit e tij) ose intoleranca dhe armiqësia e hapur ndaj njerëzve (të cilët janë viktima të teorive të konspiracionit).

Shkencë

Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet atyre teorive të konspiracionit që mohojnë faktet e pamohueshme shkencore në lidhje me shëndetin e njeriut. Rreziku nga ndryshimet klimatike dhe sëmundjet infektive me koronavirusin e ri janë problemet më të rëndësishme dhe teoritë e konspiracionit që i mohojnë ato, çojnë në rritje të dyshimit, pasigurisë, hezitimit, dyshimit, mohimit, rezistencës dhe madje kundërshtimit të drejtpërdrejtë të masave për t’i zbutur ose vendosur ato. Pandemia Covid-19 është problemi më urgjent i njerëzimit dhe sjellja e njeriut është çelësi i suksesit. Në kushtet e vaksinës së gjetur dhe trajtimeve ekzistuese për të mbështetur të sëmurët, fati i njerëzimit ende varet nga aftësia individuale e secilit prej nesh, me një sy kritik për të parë gënjeshtrën, por edhe për të parë drejt në sytë e së vërtetës. Dhe në përgjithësi, aftësia për të njohur rrëfime të rrezikshme konspirative, si dhe për të parashikuar pasoja të padëshiruara të gjera është një fuqi për të cilën duhet të përpiqemi që ta forcojmë, pasi ajo është mburojë kundër grackave të përditshme, streseve dhe ngjarjeve të pafavorshme.