Резултатите од анкетата се дополнителен извор за новинарот, а не една неспорна вистина. Тој овие резултати треба да ги третира како што третира секој друг факт или податок. Како што проценува новинарот дали некој извор е сигурен или не, така треба да биде проценет и институтот или организацијата што ја реализира анкетата
Пишува: Фатлуме Дервиши
Составувањето прашалник во форма на анкета и неговото виртуелно споделување е најлесниот начин преку кој може да тврдиш дека го мериш пулсот на јавноста. „Дали се релативни добиените резултати“, ова е еден голем прашалник.
„Не е потребен компромис за да им се овозможат на луѓето нивните права. Не се потребни пари за да се почитува личноста. Не треба анкета за да се избрише впечатокот.“
Харли Милк
Има неколку начела, правила и методи, врз кои се гради, се реализира и се завршува една анкета. За сериозни институции, кои имаат цел објективно да го мерат јавното мислење, овие правила и начела се побројни, поригорозни и целосно точно спроведени. Социјалните карактеристики на народот кому се обраќаш се, исто така, дел од подготовките на терен за извршување на студијата.
Целната група или групата што е во интерес на студијата или мерењето, и во овој случај е почетна точка на работата, како и во сите други случаи на проучување на јавното мислење. Бидејќи сме во предизборен период, анкетите што нè интересираат се тие што го мерат пулсот на јавноста за политички прашања, очекувани резултати од изборите и слично. Многу од нив се реализираат од самите партии:
Прво, за да се мери јавното мислење за нивниот политички субјект, за да се најдат слабите и јаките точки, врз чија основа ќе ја изградат нивната изборна стратегија;
Второ, за да го искористат резултатот кој им се допаѓа, како дел од нивната кампања објавувајќи го по медиумите. Резултатите од анкета спроведена од првата причина, обично не се објавуваат.
АСПЕКТИ ШТО ИМ СЕ НЕОПХОДНИ НА МЕДИУМИТЕ ЗА ПРОЦЕНКА
Еден медиум пред да се потпре на резултатите од една анкета и да ги претстави во јавноста, треба да има предвид неколку аспекти, кои се и законски обврски при објавувањето на резултатите од една анкета:
- Кој е институтот/организацијата што ја реализирала анкетата? – Потребни се податоци за институтот/организацијата: Кој е сопственик, раководител или основач, како функционира, дали е транспарентна кон јавноста, дали има адреса, телефон за контакт, веб-страница? Колку повеќе информации, колку попристапен за јавноста е спроведувачот на анкетата, толку повеќе се зголемува довербата кон него.
- Каква е методологијата на реализирање на анкетата? – Има неколку практикувани форми комплицирани за јавноста, но барем треба да се открие начинот на комуникација меѓу анкетираниот и анкетарот. Обично како порелевантни се сметаат анкетите реализирани од врата до врата на директен начин, и не толку тие што се направени преку телефон, како што често се случува.
- Колкава е големината на групата, односно потребниот број на анкетирани? – Во зависност од тоа колку е голема целната група, толку повеќе анкетирани се потребни за пообјективни резултати. Колку е поголем бројот на анкетирани, толку поблиску до вистината ќе бидат резултатите на анкетата.
- Дали се опфатени сите групи на населението за една релевантна анкета? – За анкетите кои, на пример, го прикажуваат расположението на гласачкото тело, тие мора да ги опфатат сите групи на гласачи со различни особини, и по возраст, род, живеалиште (градско или рурално), социјален статус, образование, етничка припадност итн. Колку попретставувани да бидат сите групи, толку порелевантни ќе бидат резултатите.
- Во каков период е направена анкетата? – Колку посвежа е анкетата, толку порелевантна е, особено кога зборуваме за расположението на јавноста во врска со поддршката што ја имаат политичките опции на анкетираниот. Или, анкетите што се прават за да се прикаже расположението на јавноста во врска со социјални прашања или настани, мора да се совпаднат со времето кога тие биле актуелни и имале свое очигледно влијание во животот на граѓаните и во јавниот дискурс. Како и да е, релевантната анкета мора да го прикаже времето кога или во кој период е реализирана.
- Колкава е дозволената граница на грешка (margin of error) што се почитува од извршителот? – Тоа што медиумите често забораваат е да ја нагласат маргината на грешење на резултатите на една анкета. Познавачите на областа, генерално сметаат дека за еден примерок од 1.100 до 1.200 луѓе (анкетирани), дозволената граница на грешка може да варира од +- 2,3 до +-2,5 отсто. Ова мора да го знае новинарот.
Еве неколку сугестии или проценки од познавачите на областа:
„Доколку се потребни резултатите за секој круг, тогаш со ниво на сигурност од 95 отсто и со грешка од +-10 отсто за секој круг, потребни се околку 100 поединци. На национално ниво ова создава група од 1.200 поединци, кои со ниво на сигурност од 95отсто дозволуваат грешка од околу 2,8 отсто, што се смета нормално за национално ниво.“
Имаме случаи на анкети и со 2.400 поединци, па до 4.800 поединци, анкети кои не се гледаат често да се цитираат по медиумите (бидејќи се прават ретко или воопшто не се прават). Маргината на грешка кај нив се симнува на 2 отсто.
Кога зборуваме за анкетите кои се реализираат во Македонија, некои од институтите кои обично се цитирани во медиумите како реализатори на анкетите се:
МЕДИУМИТЕ КАКО АНКЕТАРИ
Самите медиуми, одвреме-навреме, земаат улога на анкетари за да извадат резултати со кои подоцна ќе го поткрепат новинарскиот труд. Но, тие не се многу уверливи и повеќе се сметаат за релативен показател на перцепции кај јавноста и никако не може да се тврди дека е направено релевантно мерење на јавното мислење. Подолу се неколку од нив.
Со само неколку движења и кликнувања, „Фејсбук“ и другите интернет-страници даваат можност за составување и за масовно споделување на прашалници и на анкети, но самата оваа форма влијае на резултатите поради неколку причини. Корисниците на социјалните мрежи не се претставници на сите категории на општеството, со различни демографски распоред и со еднако гласачко право. Една од пречките е возраста (корисниците на интернетот се претежно млади), потоа може да биде и живеалиштето (разликата помеѓу градското и руралното, каде има шанси да нема пристап до интернет). Овие разлики се отсликуваат во резултатите од мерењето.
Секој медиум, во зависност од неговата уредничка политика, прави различно толкување на резултатите од мерењето. На пример, доколку тргнуваме од резултатите од анкетата на Институтот „Павел Шатев“ објавени во последно време, констатираме дека медиумите не ги имаат секогаш предвид горенаведените критериуми за да проценат дали една анкета вреди да се објави. Некои од насловите што одат заедно со објавувањето на резултатите од анкетата, кажуваат многу и за уредничката политика или политичката ориентација на авторот и на самиот медиум.
Институт „Павел Шатев“:
„Тетова 1“: Павел Шатев: Анкета, еве го рејтингот на политичките партии!
„Тетова сот“: Aнкета на Павел Шатев: Груевски, лидерот кој ужива најголема доверба кај Македонците
„Телеграфи“: СДСМ:Анкетата на „Павел Шатев“ е измама
ИРИ
„ТВ Шења“: Aнкетата на IRI: БЕСА повторно се докажува како лидер на опозицијата, од ДУИ ја дели само 2%
„Тетова сот“: Tаравари: Aнкетата на IRI е тенденциозна, IRI треба да даде објаснувања за јавноста!
Институт „Димитрија Чуповски“
„Журнал“: Aнкетата на Институтот Димитрија Чуповски: ДУИ со 6.3% а кај Македонците ВМРО со 27.6%
ЦЕЛОСНО РАЗЛИЧНИ РЕЗУЛТАТИ ЗА ИСТО ПРАШАЊЕ!?
Една многу јасна споредба објавена од новинската агенција „Meтa“ покажува дијаметрално спротивни резултати од направените анкети од неколку институции, дури и разликата меѓу известувањето од еден ист медиум, но во различни написи.
– Најновата анкета од Меѓународниот републикански институт (ИРИ) со седиште во Вашингтон покажува дека 63 отсто од анкетираните ја поддржуваат работата на Специјалното јавно обвинителство што ги истражува случаите што резултираа од скандалот со прислушувањата.
– Пред речиси еден месец, на 12 мај, институтот „Павел Шатев“ објави една анкета чии резултати покажуваат дека 60 отсто од анкетираните немаат доверба во Катица Јанева и во СЈО, додека 25,2 отсто имаат доверба во оваа институција.
– Истата институција на 18 март објави една анкета, според која, во Катица Јанева и во Специјалното јавно обвинителство немаат доверба 64,3 отсто од анкетираните, 23,4 отсто имаат доверба, додека 12,3 отсто не одговориле.
– Агенцијата на истражување на јавното мислење, „Бриа Галуп“, за потребите на порталот „Република“, на 12 февруари ги објави резултатите од анкетата кои покажуваат дека дури 50 отсто од граѓаните немаат доверба во Катица Јанева, за разлика од 32,4 отсто кои го мислат спротивното.
За крај, треба повторно да нагласиме дека резултатите од анкетата се дополнителен извор за новинарот, а не една неспорна вистина. Тој овие резултати треба да ги третира како што третира секој друг факт или податок. Како што проценува новинарот дали некој извор е сигурен или не, така треба да биде проценет и институтот или организацијата што ја реализира анкетата.
Оваа новинарска лекција е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана од Метаморфозис. Новинарската лекција e овозможенa сo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на новинарската лекција е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги веб-страницата (http://macedonia.usaid.gov) и Фејсбук-страницата на УСАИД (www.facebook.com/USAIDMacedonia).