“Bombat” dhe “shpërthimet” në media

"Bombat" e Zaevit

9 shkurt, 2015… Kreu i opozitës së atëhershme në vend Zoran Zaev filloi konferencën për media me këto fjalë:

“Kjo dosje do të bëhet simbol i procesit të cilin sot e nisëm për kthimin e lirisë dhe demokracisë.”

Dosja ose materiali i përgjuar dhe i prezantuar atëherë, pas një procesi të gjatë politik, pas një krize politike, institucionale dhe shoqërore, u shndërrua në proces gjyqësor i njohur si “Target-Fortesa”. Për herë të parë, materialet e përgjuara nga viti 2008 deri në vitin 2015, të cilat ishin pranuar nga opozita, do të shfrytëzoheshin si dëshmi në gjykatë, duke pasur si palë të akuzës një institucion të formuar pikërisht për këtë qëllim, Prokurorinë Speciale Publike. Edhe mediat fituan të drejtën e transmetimit të tyre. Shprehja “bombat” u bë pjesë e terminologjisë politike në vend.

Nga: Fatlume Dervishi

Pas “shpërthimeve” që shkaktuan “bombat e Zaevit” deputetët, me ligj ndaluan publikimin e materialeve të përgjuara që kishin të bënin me këtë periudhë por të që nuk ishin dëgjuar më herët në opinion. Ligji thirrej në të drejtën e privatësisë.

Ligji për mbrojtjen e privatësisë, Neni 4

  • Ai i cili do t’i mundësojë personit jokompetent që të njoftohet me bisedë ose deklaratë e cila është përgjuar ose incizuar në mënyrë tonike do të dënohet me burg deri në një vit, në rast se përmbajtja e bisedës e dëmton privatësinë e personit dhe jetën familjare. Kjo dispozitë nuk i referohet bisedës ose deklaratës që përbëjnë interes publik.

  • Ai i cili do të publikojë biseda të përgjuara ose të incizuara në mënyrë tonike, ose një pjesë të tyre, ose transkriptet e tyre, me të cilat dëmtohet jeta private dhe familjare e personit do të dënohet me burg prej një muaj deri në një vit.

  • Nëse veprën nga paragrafi (2 )e bën person juridik, do të dënohet me dënim në para. Personi përgjegjës në personin juridik do të dënohet me burg prej një muaj deri në një vit.

Në të njëjtën kohë në Kodin penal u rrit dënimi i paraparë për përgjime ilegale dhe publikime.

Kodi penal, Neni 151

  • Ai i cili me përdorimin e pajisjeve të veçanta përgjon në mënyrë jashtligjore ose incizon bisedë zanore ose deklaratë е cila nuk e ka për qëllim atë, do të dënohet me burg prej një deri në pesë vjet.

  • Me dënimin nga paragrafi (1) do të dënohet ai i cili do t’i mundësojë personit jokompetent të njoftohet me bisedën ose deklaratën e cila është përgjuar ose incizuar më zë.

“Bombat e El Chekës”

Më shumë se katër vite më vonë, në shesh dolën biseda të tjera të përgjuara. Gjatë dy-tre javëve të fundit, opinioni është njoftuar me materiale të reja të përgjuara nga biseda telefonike të njohura si “bombat e El Chekës”. Në llogarinë në rrjetin social fejsbuk, personi me emër përdoruesi El Cheka publikoi materialin e parë, të padëgjuar më herët për opinionin, dhe që atëherë ai dhe profili i tij i fejsbukut nga i cili bën publikimet janë shndërruar në senzacion për gazetarët por edhe për njerëzit e tjerë. Bisedat janë në shqip dhe mes funksionarëve politik shqiptarë, prandaj mediat shqiptare ishin të parat që filluan të trajtonin këtë gjë. Nuk zgjati shumë dhe interesimi u shpërnda edhe në mediat maqedonase. Ata filluan të përkthenin shkrimet e El Chekës dhe t’u kushtojnë vëmendje përmbajtjeve të bisedave.

Kjo analizë nuk trajton përmbajtjen e materialeve të përgjuara që publikohen. Temën e përqendrojmë në interesimin e mediave, hapësirën mediatike që zënë përgjimet e reja dhe në të drejtën e mediave për publikimin e këtyre materialeve.

Gazetarët kërkuan qëndrime nga aktorët relevant politik por edhe nga institucionet kompetente. Në disa raste gazetarët trajtuar objektivisht zhvillimin duke transmetuar qëndrimet e institucioneve, ligjet dhe mesazhet e reja të “El Chekës”. Përqëndrimi i mediave ishte mbi faktin se nga i ka siguruar publikuesi materialet më shumë se sa në përmbajtjen e tyre, pikërisht për shkak të pengesave ligjore për publikim.

“Kryeministri Zoran Zaev garanton se bombat të cilat “El Cheka” po i publikon në rrjetet sociale, nuk kanë dalë nga LSDM-ja. Ai tha se të gjitha materialet e përgjuara janë dorëzuar në Prokurorinë Speciale Publike. Zaev nuk posedon informacion as nga ku janë siguruar të njëjtat, por thotë se institucionet duhet ta zbardhin rastin.” – transmetoi Alsat

Në raste të tjera, mediat zgjodhën të shkonjë një hap më afër senzacionalizmit për shkak të aktualitetit dhe interesimit që ngjalli çështja.

Materialet e përgjuara dhe publikimi i tyre

Prokurorja Speciale Katica Janeva pranoi publikisht se një pjesë e materialeve të publikuara nga El Cheka janë pjesë e materialeve të cilat ata i morën vite më parë nga Zaevi.

“Ka një pjesë e tyre që janë pjesë e jona, pra ato që janë detektuar, ndërsa një pjesë jo, sepse akoma po punojmë.” – tha Janeva më datë 5 qershor, 2019.

Mediat, edhe pse nuk kanë të drejtë të publikojnë asnjë pjesë nga përmbajtja e materialeve të përgjuara, informojnë për publikimin e tyre, përshkruajnë për çfarë bëhet fjalë, transmetojnë fjalët e El Chekës nga llogaria e tij në fejsbuk dhe trajtojnë aspektin ligjor të publikimit të “bombave”. Në këtë periudhë të internetit, mos-shpërndarja e përmbajtjes së këtyre përgjimeve nga mediat nuk e ndalon përhapjen e tyre. Secili që lexon një tekst në ndonjërën nga mediat e cila njofton për bombat por nuk i transmeton ato, ka mundësinë të drejtohet në llogarinë e El Chekës dhe t’i dëgjojë. Megjithatë, ai vetë po përballet me ligjin duke qenë se prokuroria tashmë heton rastin.

Aktivisti për të drejtat e njeriut Voisllav Stojanovski në vitin 2016 e ngriti pyetjen; çfarë nëse materialet e mbetura nga ato që nuk i publikoi opozita gjatë bombave në 2015-tën bien më vonë në dorë të mediave?
Ai shkruan “sipas qëndrimeve të gjykatës Evropiane dhe Komisionit të Venecias, publikimi i të gjithë pjesëve nga materialet e përgjuara do të ishte i lejueshëm sepse ata zbulojnë sjellje të mundshme penale, gjë e cila do të sillte debat me interes publik”.

Stojanovski është shprehur se arritja gjetjes së balancit mes lirisë së shprehjes dhe të drejtës së privatësisë është sqaruar nga Gjykata Evropiane sipas të cilës shikon disa aspekte; duhet të vlerësohet ndikimi i informacionit të publikuar në debatin me interes publik, sa është i njohur personi për të cilin është ai material dhe në çfarë bazohet ai material, sjellja e mëhershme e personit, përmbajtja forma dhe pasojat dhe rrethanat në të cilët është siguruar materiali.

Gjykata Evropiane është shprehur se e liria e informimit i mundëson opinionit një nga mundësitë më të mira për formulimin e mendimit për politikanët. Sipas gjykatës, e drejta e privatësisë ndryshon për politikanët dhe për qytetarët e tjerë, gjegjësisht politikanët me vetëdije i nënshtrohen kontrollit të menjëhershëm para gazetarëve dhe opinionit dhe duhet të tregojnë tolerancë më të madhe për zbulimin e detajeve nga jeta e tyre. Gjykata thekson edhe se politikanët nuk guxojnë t’u marrin gazetarëve rolin e “kujdestarit publik”.

Sipas Komisionit të Venecias… roli i gazetarëve gjatë publikimit të materialeve duhet të jetë i kufizuar vetëm në dyshimet për vepra kriminele por në asnjë rast edhe në jetën private dhe familjare. – shkruan Stojanovski.

Në një analizë mbi ligjet në fjalë por që lidhet me kontekstin aktual të publikimit dhe ndikimit të këtyre përgjimeve, prof.dr. Mirjana Najçevska, eksperte e të drejtave të njeriut, shkruan se “një punë e njëjtë, ose aktivitet, në rast të caktuar mund të konsiderohet si privat, kurse në rast tjetër të jetë me interes publik”.

“Një njeri, mundet në një situatë të llogaritet si qytetar i thjeshtë sjellja e raporteve të tij familjare të përfaqësojë privatësinë e tij, kurse në një situatë tjetër të jetë gjykatës, marrëdhëniet dhe lidhjet familjare të të cilit kanë ndikim në proceset konkrete gjyqësore dhe si të tilla, të jenë me interes publik për zbulimin e shkeljeve të mundshme ligjore.” – shkroi Najçevska për Shërbimin për verifikimin e fakteve në media.

Ligji për mbrojtjen e privatësisë nga ana tjetër, përveç “shtrëngimit” të dispozitave për respektimin e privatësisë, parashikon:

Ligji për mbrojtjen e privatësisë, Neni 4

  • Gjatë zbatimit të këtij ligji, gjykata kompetente është e detyruar ta respektojë Konventën ndërkombëtare për liritë dhe të drejtat e njeriut dhe vendimet e gjykatës Evropiane për të drejtat e njeriut.

Respektimin e Konventës Evropiane për të drejtat e njeriut e patjetërson edhe vetë Kushtetuta.

Kushtetuta, Neni 188

Marrëveshjet ndërkombëtare që janë ratifikuar në pajtim me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj. 

Për deri sa opinioni mund të zgjedhë të diskutojë ose jo mbi rëndësinë e këtyre bombave në interesin publik, procedimet e mundshme hetimore dhe përgjegjësinë individuale, El Cheka në vazhdimësi publikon materiale të reja.