На гласањето за референдумот од 30 септември, како и на секој друг изборен процес, му претходеше изборниот молк, овој пат од 78 часа. Молкот почна на полноќ, меѓу 27 и 28 септември, што значи дека на 28, 29 и 30 септември до 19 часот, важеле прописите за изборен молк, кои не беа почитувани од сите медиуми. Оваa рецензија ги разгледува причините зошто треба да се почитува изборниот молк и зошто читателите треба на критички да гледаат кон тие прекршувања.
Линк до оригиналниот напис: „Твоите 5 минути…“
Датум и време на објавување: 30.9.2018
Датум на рецензија: 5.10.2018
Рецензент: Фатлуме Дервиши
Написот започнува со зборовите:
„Пратеникот Артан Груби повикал да се излезе на референдум, при што на својот профил на „Фејсбук“ напишал:
„Твоите денешни 5 минути ја одредуваат заедничката иднина на цели генерации!“
Авторот пренел јавен повик на политички функционер да се излезе на гласање. Функционерот беше дел од коалицијата што ја водеше кампањата „За“ и затоа неговата порака за излегување на гласање автоматски е повик за гласање „За“. Тоа, според прописите на Изборниот законик, претставува прекршување (воопшто, од еден медиум), бидејќи текстот е објавен на денот на гласањето, во време кога гласањето сè уште беше во тек.
Според Изборниот законик, член 76-б:
1. За време на изборниот молк престануваат сите облици на изборно медиумско претставување на учесниците во изборна кампања.
(2) Радиодифузерите и во текот на изборниот молк продолжуваат да известуваат за изборниот процес на денот на гласањето.
(3) При известувањето во деновите на изборниот молк ќе се смета дека медиумите го прекршиле изборниот молк доколку емитуваат, односно објават: какви било информации, фотографии, аудио и аудиовизуелни материјали поврзани со или во кои учествуваат учесници во изборите; какви било облици на медиумско известување што се отворено или прикриено во функција на нечија изборна кампања и можат да влијаат врз одлуката на избирачите; податоци со кои го откриваат идентитетот на политичките субјекти и/или на поединци вклучени во инциденти или други неправилности на денот на гласањето како и изјави од кандидати во изборниот процес, од учесниците во изборна кампања, од претставници на политички партии и од носители на функции во органите на власта.
Треба да знаете зошто изборниот молк е важен
Изборниот молк се применува ве неколку земји, вклучувајќи ја и Македонија, за да им се даде простор на гласачите да размислат за сè што е кажано во кампањата, пред да го дадат својот глас. Гласот е сечие право и опцијата што тој ја избира врз основа на своите лични проценки. Затоа, „бучната“ кампања се прекинува неколку часа пред гласањето за да можат граѓаните да го направат својот избор без надворешни влијанија и медиумски „притисоци“. Граѓаните имаат на располагање неколку часа да размислат за сите пренесени пораки од политичките експоненти за време на кампањата и да ја изберат алтернативата што одговара на нивните интереси и на нивната идеја за иднината на земјата во која живеат.
Читателот треба да биде внимателен и да чита меѓу редови кога се работи за објавени написи со кои се прекршува изборниот молк. Во тој случај, читателот пред да ја прими пренесената порака треба да ги има предвид интересите на медиумот, било финансиски или од друга природа, поради кои го направил прекршокот. Читателот треба да биде претпазлив и да ги анализира со критичко око таквите информации кои се продаваат како „вести“, но зад кои, всушност, се крие политичка пропаганда, при што се прекршуваат прописите за разни придобивки.
ДИК и ААВМУ не ја извршуваат својата работа, но тоа не значи дека медиумите треба да го прекршуваат законот
Во Македонија постои правилник на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, кој ги регулира рекламните активности на политичките партии и медиумскиот простор за време на кампањата. Количината и содржината на овие пораки се мерат во секунди од набљудувачите. Набљудувањето продолжува и за време на изборниот молк и секое прекршување медиумите ги чини и финансиски.
Со последните законски измени се направи обид на ДИК да ѝ се даде и една друга обврска – набљудување на работата на порталите за време на референдумот и дејствување во случај на прекршување. Сепак од ова институција рекоа дека немаат ниту технички ниту практични можности за такво нешто. Од друга страна, ниту ААВМУ не ја мониторира работата на порталите, туку само на телевизиите и радијата. Сите утврдени неправилности од ова институција се однесуваат само на оваа категорија на медиуми, затоа што во Македониај не постои регистар на портали.
Изборен законик, член 76-в:
Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги е должна да ги следи изборното медиумско претставување и програмскиот сервис на радиодифузерите и електронски медиуми (интернет-порталите) во Република Македонија од денот на распишувањето на изборите до завршувањето на гласањето на денот на одржувањето на изборите.
Порталот што го објавил овој напис, нема да одговара за кршење на законот, но секако го прекршил изборниот молк пренесувајќи повик за излегување на гласање. Сепак читателот е тој што пренесените пораки треба да ги прифати со резерва и да размисли ЗОШТО и КОЈ го објавува написот, како и каков интерес има да се објави за време на изборниот молк.