Читателите веруваат само кога новинарот употребил факти, а не претпоставки

By

-

30/11/2018

Скриншот од веста што се рецензира

Повикувањето на веројатност и лажната аналогија се два механизма за манипулирање на јавноста. Двата механизма го карактеризираат новинарскиот производ што го рецензираме. Повикувањето на веројатноста има цел да го убеди читателот дека нешто што може да се случи е аргумент оти истoтo мора да се случи. Од друга страна, лажната аналогија се однесува на тенденцијата да се направи аналогија помеѓу две работи што не се поврзани, а потоа аналогијата се користи за да се постават претпоставки.

Линк до оригиналниот напис: „Со 6 телохранители, возач и службено возило, МВР сѐ уште не му влезе во трага на поранешниот премиер Груевски?”

Датум и време на објавување: 10.11.2018

Датум на рецензија: 16.11.2018

Рецензент: Џенис Сулимани

Во новинарството нема „можеби“ – потребни се факти!

Во текстот што е предмет на оваа рецензија, пренесувајќи ја информацијата дека поранешниот премиер и актуелен пратеник Никола Груевски има службено возило со возач и шест телохранители од редовите на МВР, се тврди дека многу лесно може да биде фатен од полицијата и уапсен.

„Се поставува прашањето, дали овие шест телохранители и возачот излегле од службената полициска контрола или МВР и Владата блефираат дека не знаат каде се наоѓа Груевски?”

Авторот го поставува прашањето беспредметно, бидејќи во овој случај нема простор за веројатност, со оглед на тоа дека не значи оти телохранителите, кои се од редовите на МВР, се истите полицајци кои треба да го уапсат Груевски. Уште помалку може да се прави аналогија меѓу привилегиите што тој ги има како поранешен премиер и случајот кога Груевски се гони кривично. Авторот на текстот како да не знае дека Груевски требало да биде уапсен откако ќе го прими решението за издржување на казната затвор и оти му е одбиена жалбата за одложување на издржувањето на казната затвор. Решението, иако беше обелоденето, сепак, не беше примено од Груевски.

Нема потреба од претпоставки кога имаме аргументи

Јавноста треба да го знае тоа што не е наведено во текстот што го рецензираме. А тоа е дека Кривичниот совет во четвртокот (8 ноември) ја одби жалбата на адвокатите на поранешниот премиер Никола Груевски, а која самиот Груевски ја имаше поднесено за одложување на издржувањето на казната затвор. Во одлуката на Кривичниот совет се наведува дека „по проценката на фактите и аргументите во жалбата, Кривичниот совет донесе одлука и ја потврди одлуката на судијата за извршување санкции. Одлуката да се достави до странката, а истата стапува во сила кога странката ќе ја прими одлуката”.

Тоа значи дека во моментот кога Груевски ќе ја прими одлуката на Кривичниот суд, мора да се пријави во затворот во Шутка. А не како што се тврди во текстот што го рецензираме, дека неговите телохранители од МВР треба да го принудат Груевски да влезе во затвор. Груевски е осуден на две години затвор за случајот „Тенк“ на Специјалното јавно обвинителство.

Неопходно е новинарот повеќе да се фокусира на фактичката состојба и вистинските аргументи, без никаква тенденција за веројатност или лажна аналогија. Кога читателот ги чита фактите, создава правилен став за политичките процеси, додека претпоставките и шпекулациите ја доведуваат во заблуда јавноста и не даваат простор за медиумска, но и политичка писменост. Затоа, кога ќе видите таков текст, имајте превид дека не треба да се смета за сериозен новинарски производ.

„Црн петок“ нема апсолутно никаква врска со продажба на робови

By

Ана Анастасовска

-

29/11/2018

[Рецензија: BLACK FRIDAY – ЦРН ПЕТОК]

Текстот што е предмет на оваа проверка содржи неточни информации во врска со значењето на терминот „црн петок“, пласирајќи им на читателите лажна слика за овој ден.

Линк до оригиналниот напис: BLACK FRIDAY – ЦРН ПЕТОК

Датум и време на објавување: 25.11.2018

Датум на рецензирање: 29.11.2018

Рецензент: Ана Анастасовска

BLACK FRIDAY – ЦРН ПЕТОК!!! Што е тоа, а? Идиотите што трчаат по продавници за на „попуст“ да купат нешто што е поскапо од цената во регуларните денови, знаат ли за кој РАСИЗАМ и НЕЧОВЕЧНОСТ СЕ РАБОТИ?!

На почетокот овој напис посочува дека тие што трчаат на „црн петок“ да купат нешто поевтино (не поскапо, како што се вели во написот), всушност, не знаеле дека на тој начин го славеле расизмот.

Понатаму следува објаснување.

Блек фрајдеј значеше директна ликвидација на остатокот од непродадените црни робови од нивните бели господари на пазарот на јавните плоштади. Пред да заминат за Африка да ловат нова, свежа робовска сила. Така, робовите биле изложени на стотици купувачи, кои купувале и ги носеле на своите плантажи за да работат со памук, шеќерна трска или во своите домови за да ги извршат домашните задолженија.

Според написот, „црн петок“ е денот кога во времето на робовладетелството сопствениците на црни робови се ослободувале од вишокот од нив со нивна ликвидација. И бидејќи робовите биле црни и денот е црн петок.

Ваквите информации се апсолутно неточни. Доколку отворите на интернет-пребарувачите и го побарате значењето на „црн петок“ и неговата историја, ќе видите дека тоа нема врска со продажбата на црни робови, иако постојат такви теории на заговор. На ваквите теории, поточно гласишта, како што објавува веб-страницата Marketwatch.com, наседнале и некои познати личности од САД од африканско потекло, како на пример пејачката Тони Брекстон, која на својот фејсбук-профил на 26.11.2014 година ја постирала истата фотографија објавена на порталот „Дудинка“, со текст што е ист со текстот во написот што го рецензираме. Брекстон напишала „Нема повеќе црн петок за мене“.

Според авторот на текстот на посочената веб-страница, Даниел Голдстејн, гласиштата за наводните врски на „црн петок“ со робовите се појавиле пред немирите во Фергусон, Моа.

По одлуката на поротата во Мисури да не го обвини белиот полицаец Дарен Вилсон, кој во август усмрти еден невооружен афроамерикански тинејџер, Мајкл Браун, демонстрантите се собраа во празнични шопинг-толпи низ целата земја, како дел од кампањата „Црното од црниот петок”, за да привлечат внимание кон она што го гледаат како погрешен правец во правдата, а гласиштата на интернет само додале масло во огнот. Гугл-пребарувачот го поврзува „црн петок“ со робовите во повеќе од 11 милиони резултати и десетици интернет-мемиња, за „оригиналниот црн петок“, пишува Голдстејн.

Сервисот за проверка на факти, Snopes.com, кој е еден од најпознатите и најстарите за проверка на факти, открива дека фразата „црн петок“ нема апсолутно никаква врска со продажбата на робови. Според нив, фразата „црн петок“ првпат се појавила во 1951 година, кога практика на работниците била да се јавуваат и да кажуваат дека се болни на ден по Денот на благодарноста со цел да имаат четири дена споени за викенд.

До 1961 година терминот „црн петок” (и „црна сабота”), како што пишува Snopes, вообичаено се користел од страна на полицијата на Филаделфија, која морала да се справи со хаосот и главоболките од толпите и застојот во сообраќајот на ден по Денот на благодарноста, односно во почетокот на божикната шопинг-сезона.

Едно популарно алтернативно објаснување за потеклото на „црниот петок” е дека тоа е денот кога трговците на мало на крајот од годината почнале да покажуваат профит (во сметководствени термини, придвижувајќи се од „црвено” до „во црно”) откако работеле со загуба од јануари до средината на ноември. Најраната позната употреба на фразата „црн петок“, поврзана со сметководството, датира од 1981 година.

На интернет-пребарувачите најчестото објаснување за „црн петок“ е поврзано со профитот што го остварувале трговците.

Црниот петок е денот кога трговците на мало ќе почнат да прават профит за годината. Во сметководствени услови, работењето со загуба (губење пари) е наречено „во црвено”, бидејќи сметководителите традиционално користеле црвено мастило за да покажат негативни износи (загуби). Позитивните износи (профит) обично биле прикажувани со црно мастило. Така, да се биде „во црно” е добра работа, бидејќи тоа значи дека продавниците работат со профит (правење пари).

Имајќи предвид дека „црн петок“ нема никаква поврзаност со продажбата на робови и оти тоа се само гласишта што се ширеле на интернет и на социјалните мрежи, може да се заклучи дека текстот што е предмет на нашата рецензија е апсолутно неточен. Написот шири лажни информации, без притоа да ги провери фактите и вистинското потекло на фразата „црн петок“. Оваа фраза првпат се појавила во 1951 година, а нејзината поврзаност со профитот на трговците првпат се појавува во 1981 година, повеќе од сто години по укинувањето на робовладетелството во САД.

Барање за понуди за изработка на мобилна апликација – продолжен рок

By

Filip Stojanovski

-

28/11/2018

Фондацијата Метаморфозис и Евротинк во рамките на проектот „Со критичко мислење до граѓани со медиумска умешност – Критинк“ финансиран од Европската Унија имаат потреба од развој на мобилна апликација – едукативна игра за Андроид и iOS платформата.

Во функција на апликацијата – играта потребно е создавање на веб базиран административен дел со база на податоци преку кој ќе се управува играта. Спецификациите на играта се на следниот линк.

Понудата треба да ги опфати следните елементи, при што ставките за изработка на верзии за Андроид и iOS треба да бидат посебно назначени:

Финансиска понуда
План за реализација со временска рамка
Портфолио на претходни проекти од слична природа

Заинтересираните кандидати (правни и физички лица) треба да достават понуда по е-пошта до преку е-пошта на contact[at]crithink.mk. Лице за контакт Филип Нешкоски, тел. 075495305.

Поради поголем квалитет на понудите рокот за пријавување се продолжува до 21 декември 2018 година, 23:59 часот.

Новинарот не смее да суди, тој треба да информира

By

Ана Анастасовска

-

27/11/2018

[Рецензија: Славески со народни пари ќе купува џип вреден 20.000 евра]

Текстот што го рецензираме му нуди на читателот информации добиени од „свои извори“, но таквите информации не се проверени од ниту една друга страна и поради тоа написот може да се квалификува како „рекла-кажала“ текст.

Линк до оригиналниот напис: Славески со народни пари ќе купува џип вреден 20.000 евра

Датум и време на објавување: 21.11.2018

Датум на рецензирање: 26.11.2018

Рецензент: Ана Анастасовска

Директорот на Дирекцијата за безбедност на класифицирани информации, Стојан Славески, одлучил дека за да ги заврши своите службени обврски, морал да се вози во џип што не смее да биде поевтин од 20.000 евра.

Ова е главната информација во текстот. Таа претставува директен удар врз директорот Славески и негово обвинување за злоупотреба на службената положба. За вакво обвинување, новинарот треба да има цврсти докази, кои ќе ѝ ги презентира на јавноста. Во спротивно, може да се соочи со тужба за клевета.

Но, во написот што е предмет на оваа анализа, наместо цврсти докази, новинарот нуди „рекла-кажала“ разговори и неофицијални информации добиени од „свои извори“.

Од извори од Дирекцијата, неофицијално дознаваме дека директорот вршел притисок врз претседателот и членовите на Комисијата за јавни набавки како знаат и умеат да ја направат спецификацијата за набавка на ново возило да одговара на еден модел на џип, кој на Славески најмногу му се допаѓал, а тоа е hyundai tucson.

Штом информациите се неофицијални, тие мора да бидат проверени и да се направи обид да се добие официјална информација. На пример, новинарот можел да побара изјава од некој од Комисијата за јавни набавки, како и директно од директорот Славески.

Исто така, се дознава дека првиот обид за набавка на вакво возило пропаднал, бидејќи членовите на Комисијата за јавни набавки во Дирекцијата во последен момент сфатиле дека не сакаат да ризикуваат заради комодитетот на директорот, па од „технички“ причини во последен момент е поништен конкурсот. Но во втор обид тие добиле јасни инструкции дека возилото што ќе се купи мора да биде hyundai тucson и ништо друго.

Тврдењата се поткрепуваат со наводно поништување на првиот конкурс зашто директорот Славески сакал да вози џип „хјундаи тусон“, а спецификациите за тој џип не биле наведени во конкурсот. Меѓутоа, она што недостига се деталите од двата тендера на Дирекцијата за набавка на возило. Во написот нив ги нема, па според тоа читателот не може да биде уверен дека она што се пишува е вистина.

Доколку се објавени набавките, читателот би можел да направи увид во спецификациите за набавката на возилото, па потоа да ги спореди со спецификациите на „хјундаи тусон“.

Колку за потсетување, за едно такво инсистирање за набавка на возило „мерцедес“ затворска казна добија три лица – премиер, министер за внатрешни работи и помошник-министер.

Тука новинарот имплицира дека директорот Славески направил кривично дело и оти за тоа треба да одговара. Кога станува збор за информирање преку вест или новинарски извештај, задачата на новинарот е само да информира, а не да прави споредби со други судски предмети, а уште помалку, пак, имплицитно да навестува нечие можно одење во затвор. Ова особено затоа што двата случаја може да се сосема различни. На пример, во првиот случај станува збор за извршена набавка на возило, додека во актуелниов случај насловот ни кажува дека такво нешто сè уште не е ни направено.

Целиот текст е чаршиски муабет и не е поткрепен со ништо што би можело да се наведе како цврст навод или доказ за пишаното. Без изјави и без конкретна проверка на информациите, написот паѓа во вода и може да се квалификува како манипулативен или, во најмала рака, недовршен.

Шпекулативен текст за продажба на општинско возило

By

Силвана Жежова

-

27/11/2018

[Рецензија: Злоупотреба на општински имот во општина Карпош. Ауди Q7 продаден по багателна цена на другар на Стефан Богоев]

Текстот што го рецензираме не нуди докази дека возилото што било сопственост на Општина Карпош, актуелниот градоначалник Стефан Богоев му го продал на Владимир Николовски, лице за кое написот тврди дека било блиско до СДСМ, односно другар на Богоев. Во текстот нема ниту изјава од лицето, ниту став од Општина Карпош за продажба на службеното возило. Општина Карпош објави демант на оваа информација на официјалната страница на Општината, а кој не е објавен во медиумот.

Линк до оригиналниот напис: Злоупотреба на општински имот во општина Карпош. Ауди Q7 продаден по багателна цена на другар на Стефан Богоев

Датум и време на објавување: 21.11.2018

Датум на рецензирање: 23.11.2018

Рецензент: Силвана Жежова

Насловот на текстот што го рецензираме сугерира на „злоупотреба на општински имот“, но не се нудат докази дека такво нешто навистина се случило. За продажбата на службеното возило „ауди Q7,“ кое беше купено од претходниот градоначалник Стевче Јакимовски, Општина Карпош донесе одлука за продажба, на седницата на Советот во февруари, со цел да се обезбедат повеќе средства за набавка на возило за одржување на јавната хигиена во Oпштината. Во демантот од Општина Карпош се вели дека, новиот сопственик не е другар, ниту познајник на Богоев.

Во однос на сумата за која е продадено возилото, исто така нема доказ, а од Општината велат дека продажбата се вршела по електронскиот систем на Заедницата на единиците на локална самоуправа (ЗЕЛС) за оттуѓување движни ствари (e-stvari.mk), а преку електронската аукција се избрал најповолниот понудувач. Според веб-страниците на кои се врши продажба на стари возила, цената на „ауди Q7“, со приближно иста километража и приближно иста година на производство се продава по цена од 15.000 до 20.000 евра.

Возилото, кое е произведено во 2011 годинал, имало поминато околу 150.000 километри, било редовно сервисирано согласно сервисниот календар, е со фул-опрема, дизел, е продадено за 14 илјади евра, се вели во написот што го рецензираме.

За тврдењето во текстот дека „на лицитацијата не биле повикани други наддавачи“, нема информација кои се тие или изјава од некој од нив, со што би се потврдило тоа. Текстот има цел да шири дезинформации во врска со продажбата на возилото „ауди Q7“, а обвинувањата за „расипништво“ на Општината не се докажани. Имајќи предвид дека во текстот не се спомнува оти одлука за продажба донеле советниците на Општината, во него има тенденција читателите да се наведат на погрешно толкување дека автомобилот е продаден во „четири очи“ и по самостојна одлука и иницијатива на актуелниот градоначалник Стефан Богоев.