Pandemia e koronavirusit e ka bërë më të vështirë hyrjen në spital për ata me sëmundje kronike. Në fillim të vitit 2020, një numër programesh të rregullta spitalore u vunë në pritje dhe vetëm pacientët me sëmundje akute u pranuan, ndërsa terminët tjerë i zunë pacientët me Covid. Pjesa më e madhe e ambienteve spitalore për patologjitë e tjera janë reformuar në covid-departamente, ku kanë shkuar edhe specialistët në ndërrime rrotulluese. Qytetarët gjithashtu kanë ndryshuar zakonet e tyre të blerjes. Dalja nga shtëpia, si dhe kontakti me një numër të madh të njerëzve në afërsi është një nga lëvizjet e rrezikshme për të marrë infeksion nga Sars-Cov-2.
Shkruan: Mirosllava Burns
Kështu, ngadalë, por me siguri, zakonet konsumatore të qytetarëve kanë ndryshuar. Në vend të një shporte, tani është gjithnjë e më shumë blerja në internet me një klikim. Dhe interneti ka gjithçka. Sidoqoftë, ajo që na tërhoqi vëmendjen është tërësia e reklamave false, ku marketingu manipulues ofron përgatitje dhe suplemente që paraqiten në mënyrë joetike si “ilaçe” të destinuara për tre sëmundjet e heshtura por shumë të zakonshme në vendin tonë: diabeti, hipertensioni dmth presioni i lartë i gjakut dhe mbipesha.
PREPARATET “MREKULLIBËRËSE”
Nuk është për t’u habitur nëse gjatë leximit të një teksti informues në portale ose rrjete sociale, në pjesët anësore të ekranit shihni tituj sensacionalistë që do t’ju tërheqin të klikoni në reklama. Do të shihni që ju ofrohet për shembull: çaj “Detonic“, ose “Diatea“, “Prostamid” ose çaj “Keto Diet“.
Por çfarë ndodh me këto preparate dhe shtesa dietike dhe çfarë është kontestuese në lidhje me ato që reklamohen në internet?
Epo, për fillim, cilat janë shtesa, që referohen vazhdimisht si “ilaçe”. Është e diskutueshme që marketingu për prezantimin e tyre bazohet në intervista me “profesionistë mjekësorë dhe pallto të bardha”, si dhe përvojat e “klientëve të kënaqur”, të cilët janë emëruar me emra maqedonas, sikur të ishin nga vendi, megjithëse disa prej tyre kanë vdekur, të tjerët janë nën emra të rremë dhe të tretët janë profesionistë nga sfera të tjera të veprimit shoqëror – avokatë rusë (si në rastin e avokatit Henry Reznik për shembull).
Nëse historia tingëllon shumë mirë për të qenë e vërtetë, thjesht duket e pabesueshme, shanset janë të shumta që ajo të jetë – joreale, e dashur. E tillë është përmbajtja reklamuese për përgatitjet e mësipërme që mbushin faqet dhe rrjetet sociale – plot rrëfime mashtruese, informacione të pavërteta, mjekë dhe profesionistë mjekësorë të keqinterpretuar. Shkohet aq larg sa gruaja e ndjerë nga Rusia prezantohet si një grua 120-vjeçare maqedonase nga një fshat i Shkupit e cila është “shumë e kënaqur” me preparatin “Detonik”.
“Interneti po abuzohet për reklamimin e barnave dhe suplementeve. Reklamimi i produkteve të tilla ishte i ndaluar prej vitesh. Mjekësia u la të ishte ilaç, por tani, kushdo që jep para mund të reklamojë. Njerëzit pinë gjithçka. Ne kemi qytetarë që marrin tre lloje të së njëjtës ilaç, sepse nuk janë të vetëdijshëm se në të vërtetë është një ilaç nga i njëjti grup. Ky është rasti, për shembull, kur i njëjti pacient merr anadol, aspirinë dhe kardiopirinë dhe të vijë deri tek gjakderdhja. Oda mjekësore duhet të mbajë llogari se kush dhe si reklamohet. A është produkti i shëndetshëm, i licencuar dhe i çertifikuar. Instituti i Shëndetit Publik gjithashtu duhet të reagojë dhe ne duhet të kemi një institucion që do të kontrollojë atë që reklamohet dhe nëse është i shëndetshëm”, thotë për “Crithink” dr. Lilija Çolakova Dervishova, kryetare e Shoqatës së Mjekëve të Familjes.
Agjencia e Barnave dhe Pajisjeve Mjekësore MALMED, në fund të vitit 2020, në kulmin e pandemisë me covid-19, paralajmëroi në faqen e saj të internetit se ndryshimi në zakonet e blerjes së qytetarëve është i dukshëm dhe se në frikë dhe panik nga situata aktuale me pandeminë shkohet pas çdo produkti të ri, i cili reklamohet përmes portaleve të ndryshme, rrjeteve sociale dhe mediave të tjera elektronike.
“Është një gamë e gjerë e përgatitjeve që u atribuohen karakteristikat e barnave me veprim të mrekullueshëm që është në kundërshtim me të gjitha kriteret etike që duhet të zbatohen kur reklamoni një produkt. Në atë drejtim, qytetarët duhet të kenë kujdes se çfarë përdorin, nga kush e blejnë produktin dhe nëse është me origjinë të verifikuar. Agjencia e Barnave dhe Pajisjeve Mjekësore informon qytetarët se farmacitë në vend janë të furnizuara me një gamë të gjerë të barnave, por edhe suplemente ushqimore që përdoren në terapinë ndaj COVID-19 dhe nuk ka nevojë të blini ilaçe dhe produkte të tjera mjekësore në internet , sepse askush nuk garanton cilësinë dhe sigurinë e tyre. Kjo mënyrë e furnizimit me ilaçe nuk është në përputhje me Ligjin për ilaçe dhe pajisje mjekësore”, thonë nga MALMED.
Por, për fat të keq, autoritetet hetuese janë me duar të lidhura në lidhje me këto reklama. Të paktën kështu tregon shembulli i abuzimit me Shoqatën e urologëve të Maqedonisë. Një nga këto reklama manipuluese promovon një produkt të quajtur “Prostamide”. Një përgatitje me këtë emër nuk është regjistruar në MALMED, nuk është regjistruar si shtesë në Agjencinë e Ushqimit dhe Veterinarisë, por kur reklamohet, i jepet një performancë bombastike, sikur të jetë një ilaç i rekomanduar nga Shoqata e Urologëve të Maqedonisë . Në reklamë, siç mund ta shihni, paraqitet Jovan Krstev nga Shoqata e Urologëve, të cilit i është ngjitur një deklaratë e rremë në të cilën ai thotë:
“Shoqata jonë ka aprovuar përdorimin e “Prostamide”. Ky produkt natyral e bën të panevojshëm operacionin dhe masazhin. Prostamide është plotësisht e natyrshme dhe menjëherë fitoi besimin e anëtarëve të shoqatës sonë. Ne e rekomandojmë atë për prostatën kronike dhe akute, adenoma të prostatës, mosfunksionim seksual, infertilitet dhe ndryshime të lidhura me moshën në sistemin gjenitourinar”, thuhet nën fotografinë në deklaratën nga i pretenduari Jovan Krstev nga Shoqata e Urologëve të Maqedonisë.
Problemi është se që Jovan Krstev nuk ekziston dhe nuk është anëtar i Shoqatës së Urologëve të Maqedonisë, kryetari i vërtetë i së cilës është profesor-dr. Oliver Stankov.
“Ky është krim. Askush nga mjekët në fotot në reklamë nuk ekziston, emrat e tyre janë të shpikur. Unë e raportova këtë në polici, por nuk pati asnjë reagim. Emri i shoqatës është keqpërdorur. Unë nuk kam dëgjuar për këtë përgatitje dhe nuk është e vërtetë që ne e kemi aprovuar ose rekomanduar atë”, tha dr. Stankov.
Ai shtoi se nga MPB i kanë thënë se faqja në të cilën ishte reklamuar preparati, nuk është e regjistruar në Maqedoni dhe për këtë arsye policia nuk mund të vepronte. Edhe sot, kjo reklamë është lënë për të mashtruar konsumatorët.
Reklama përmban veti joetike dhe të pabesueshme, plotësisht të magnetizuara të preparatit. Ky lloj marketingu është luajtje me zjarrin, sepse në gojën e profesionistëve mjekësorë dhe manteleve të bardha, të cilave qytetarët zakonisht u besojnë, vihen fjalë që nuk i kanë thënë. Në mënyrë plotësisht manipuluese, pretendohet se disa përgatitje që nuk janë në regjistrin e Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë ose në MALMED do t’ju shërojnë nga infertiliteti.
Nga MPB thonë se Sektori për Krimin Kompjuterik dhe Forensikën Dixhitale vepron vetëm sipas raportit të marrë nga individë ose persona juridikë të dëmtuar.
“Nëse, pas analizës së raportit dhe provave shoqëruese, përcaktohen elementet për të vepruar sipas detyrës zyrtare në fushën e krimit kompjuterik, ne do të veprojmë në përputhje me rrethanat”, thonë nga MPB.
MARKETING JOETIK
Manipulimi emocional, tregimi i rremë dhe çorientues janë vetëm disa nga epitetet që mund t’i jepen kësaj fushe të parregulluar, ku paratë bëhen në internet nga pacientët që nuk kanë njohuri të mjaftueshme mediatike për të njohur lojën me kuletat e tyre dhe shëndetin e tyre. Dhe disa “fruta” të marketingut joetik janë tashmë të dukshme.
Më 22 dhjetor të vitit të kaluar, mjeku i spitalit në Prilep, dr. Zlatko Savoski, njoftoi se për pak sa nuk e humbi jetën një i ri, nga i ashtuquajturi “ilaç për të gjitha llojet e diabetit”, të cilin pacienti 27-vjeçar e ka përdorur me dorën e vetë.
“Për fat të mirë, pas një beteje gjatë gjithë natës, pacienti është në gjendje stabile dhe me parametra të mirë është rrugës për në Klinikën e Endokrinologjisë. Shoqata Shkencore e Endokrinologëve dhe Diabetologëve tashmë ka deklaruar se nuk është regjistruar tek ne, as nuk rekomandohet. Prandaj, i bëj thirrje Ministrisë së Shëndetësisë, MPB-së dhe faktorëve të tjerë të rëndësishëm për të hetuar se kush shpërndan “Shugarnorm”. Unë gjithashtu apeloj tek pacientët dhe të tjerët që të mos e marrin këtë ose ndonjë ilaç tjetër vetë, sepse janë të ekspozuar ndaj rrezikut”, shkruajti dr. Savoski në Facebook.
E kërkuam këtë preparat në bazën e të dhënave të shtesave ushqimore të regjistruara në Agjencinë e Ushqimit dhe Veterinarisë dhe atje ekziston si preparat i regjistruar. Sidoqoftë, shoqatat për njerëzit me diabet nuk e rekomandojnë atë.
“Kemi shumë pyetje në lidhje me ilaçin “Shuganorm” që u shfaq në internet. Në konsultim me institucionet përgjegjëse, arritëm në përgjigjen se mjeku i përfaqësuar që reklamon produktin nuk ekziston në sistemin shëndetësor të Maqedonisë dhe ilaçi nuk është i regjistruar në vendin tonë. Ju lutemi bëni kujdes që të mos nënshtroheni ndaj mashtrimeve në internet që mund t’ju kushtojnë shëndetin tuaj. Për kontrollin tuaj, gjithmonë konsultohuni me endokrinolog praktikant”, thonë shoqata për njerëzit me diabet Alegria.
Të ngjashme janë edhe truket e marketingut me preparatet “Diathea”, “Detonic”, “Hypertea”. Në të gjitha tekstet ku reklamohen këto përgatitje, përbërja e tyre nuk mund të gjendet, as substanca aktive, diçka për të cilën kryetarja e Shoqatës së Mjekëve të Familjes, dr. Lilija Çolakova Dervishova, thotë se është shumë e rëndësishme.
“Është shumë e rëndësishme nëse ka ose jo një substancë aktive në ilaç. Ne nuk mund ta dimë nëse me preparate të tilla pacienti do të bëhet më mirë ose më keq. Mungojnë laboratorët ku kontrollohet cilësia. Duhet të kihet kujdes për popullin, laboratorët dhe shkenca duhet të funksionojnë”, tha Çolakova Dervisova për Crithink.
Diabeti është një nga sëmundjet më të zakonshme në shoqërinë moderne. Vlerësohet të ketë mbi 200 milion njerëz në të gjithë botën me diabet, dhe sipas Federatës Ndërkombëtare të Diabetit, ky numër do të arrijë në 350 milion deri në 2025.
Edhe në vendet e rajonit, duket se produktet e njëjta ose të ngjashme vendosen nga e njëjta qendër reklamash, në të njëjtën mënyrë, për të cilat ka paralajmërime.
Për shkak se asnjë institucion nuk e deklaron veten të aftë për të ndaluar reklamat e rreme në internet, veçanërisht kur bëhet fjalë për preparate që paraqiten si ilaçe dhe që synojnë një popullatë me sëmundje shoqëruese shumë të zakonshme, të tilla si diabeti dhe presioni i lartë i gjakut, qytetarëve ju ngelet që vetë të ndjekin disa udhëzime të rëndësishme për mbrojtjen e shëndetit të tyre.
Kontrolloni nëse kompani e vërtetë qëndron pas materialit reklamues, me adresë fizike dhe kontakt të disponueshëm. Nëse ka profesionistë mjekësorë në materialin reklamues ose janë cituar, kontrolloni nëse janë të besueshëm në bazën e të dhënave të specialistëve të botuar në faqen e internetit të Fondit të Sigurimeve Shëndetësore. Aty mund të gjeni listë të të gjitha preparateve dhe shtesave të miratuara në vend. Dhe gjithmonë, këshillohuni me mjekun dhe specialistin tuaj para se të filloni ndonjë terapi ose shtesë! Informohuni vetëm nga burimet zyrtare.