Стилот на интервјуто е прашање на лична определба и на брендирање на кариерата на новинарот. Сè додека новинарот на ја продал сопствената душа за да прави нарачани, однапред подготвени интервјуа, прашањето на стилот е небитно

Пишува: Зоран Бојаровски

Колку и да звучи наивно или идеалистички, интервјуирањето политичари, во сите услови и со секој од нив треба да биде занаетчиски совршено и професионално. Секој новинар треба да знае дека тие, политичарите, имаат сопствена мотивација и агенда. Затоа новинарите треба да внимаваат да не бидат „заведени“ на теренот на политичарите, односно да дозволат нивната страна од приказната да го „киднапира“ интервјуто, а она што треба секогаш да го имаат предвид е дека ќе бидат најдобро подготвени и ќе ја „владеат“ темата совршено и дека никогаш нема влезат во дебата на навреди кои политичарите знаат да ги употребат наместо дебата на аргументи.

Најважно од сè што треба да запамети новинарот е дека тој е тука, во интервјуто, за да открие информации од јавен интерес.

Кога јавниот интерес е врвниот приоритет, стилот на интервјуто е прашање на лична определба и на брендирање на кариерата на новинарот. Сè додека новинарот на ја продал сопствената душа за да прави нарачани, однапред подготвени интервјуа, прашањето на стилот е небитно.

Затоа првата препорака за новинарите е секогаш да имаат предвид дека:

1.Интервјуто е за публиката, за јавноста, а не за нив лично или за сопствениците или менаџерите на медиумот

Да не се заборави: И на новинарите, како и на политичарите, им припаѓа дел од јавноста на која ѝ се обраќаат. За политичарите тоа се потенцијалните гласачи, а за новинарите публиката. Разликата е што публиката кај новинарите е составена и од утврдените гласачи на политичарот, но и од тие што тој се обидува да ги придобие. Оттаму, новинарот има поголема одговорност, додека политичарот има поголем предизвик.

Следствено, новинарите се обврзани интерјуата да ги спроведуваат непристрасно, без предрасуди, избалансирано, за да се „извлече“ точна и релевантна информација.

Уште нешто не треба да се заборави: Пред камери политичарите не лажат. Махерите за односи со јавноста ги „тренираат“ политичарите дека треба да ја зборуваат вистината, но не и целата вистина. Толку колку што тие сметаат дека е потребно да се каже и во контекст во кој делумната вистина ќе изгледа како целосна.

Затоа, кога седнува на столчето спроти политичарот, новинарот треба да знае дека тој презел одговорност во име на јавноста и јавниот интерес, да добие колку што е можно поголемо парче од целосната вистина. Кога ќе се вклучат камерите и (или) микрофонот, целта на новинарот е вистината, а не да изгледа убаво или да ја искористи позицијата што може да организира интервју, за да добие некаква лична битка или битка што некој друг ја нарачал од него.

2. Да се има предвид мотивацијата на политичарите

Мотивацијата на новинарот е информација плус во име на јавниот интерес, која ќе се добие со бескомпромисно интервју. Во име на таа цел, новинарот ќе биде секогаш добро подготвен за да понуди различни аргументи во своите прашања, кои ќе ги постави во име на јавноста. Одговорите на таквите прашања се важни за одлуките и за ставовите на публиката. За време на една таква постапка, личните амбиции, личниот интерес, личните добивки, одмаздата и другиот личен „багаж“, претставуваат „товар“, кој ќе се исправи како пречка во потрагата во целата вистина.

Новинарите имаат должност и одговорност да се ослободат од тој „товар“. Кога новинарот ќе се ослободи од него, останува во костумот наречен новинарски професионален интегритет.  Не е можно да се прави добро интервју со политичар доколку новинарот нема интегритет.

Мотивацијата на политичарот, навидум и на прв поглед, не се разликува од онаа на новинарите – да им ги испорачаат на гласачите вистинитите информации и ставови од кои произлегува нивниот интегритет. Но, лојалноста и припадноста кон една партија, стравот дека ќе ги загубат стекнатите позиции и привилегии, амбициите, идеологијата, како и мотивите кои произлегуваат од неговиот личен карактер, се заканувачки темни облаци.

Обврска на новинарот е да прозре низ тие облаци и да ги соочи нивните аргуементи со аргументите на новинарот и во тој пресек да се открие мотивацијата.

Политичарите забораваат дека се јавни службеници, односно дека му служат на јавниот интерес, на граѓаните. Тие се избрани, во одреден период, да управуваат со ресурсите што се сопственост на граѓаните и кои тие им ги отстапиле на еден мандатен период. Нивното службување и ефикасност се секогаш подложни на контрола и на критика. Дел од јавната сфера која има право да ги контролира и да ги критикува политичарите се и новинарите. Да се „копа длабоко“ е уште една обврска и одговорност на новинарите во име на јавноста.

Тоа може да се прави добро и убедливо само доколку новинарот е облечен во костумот интегритет.

3. Нека биде едноставно

Политичарот секогаш ќе се обидува да ги компликува работите бидејќи секогаш се обидува да најде најдобар начин да не ја каже целата вистина, како и да ја стави во рамка од која се гледа само нивниот интерес. Понекогаш се обидуваат да ги прикажат работите така за да се стекне впечаток дека новинарите не разбираат за што станува збор. Бездруго се сеќавате на одговори на политичарите кои почнуваат со фразите: „Работите не се баш така како што ги претставувате во Вашето прашање…“. Или: „Мора да ги знаете околностите за да Ви одговорам на прашањето“. Или мојот омилен почеток на одговор за да не се одговори на прашањето: „Многу добро прашање. Ќе се вратам на него, но пред тоа сакам да ….“ за на крајот да заклучите дека воопшто немате одговор на поставеното прашање.

Затоа новинарот не треба да му даде шанса на политичарот да се „извлече“ на таков начин. Секогаш, и во прашањата, треба да ги има основните новинарски прашања: што, кој, кога, каде, како и зошто. Прашањата нека бидат едноставни и со поента. Не ги усложнувајте прашањата со широки и долги елаборации, а најмалку со „две, или три во едно“ прашања. Тоа е „жива радост“ за политичарот. Во најдобра варијанта, тој ќе го избере прашањето што најмалку ќе му наштети, а во најлоша ќе ја искортисти широката елаборација на прашањето за да елаборира широко без одговор.

Доколку ви се случи оваа ситуација и доколку, внимателно слушајќи, сте утврдиле дека нема одговор на вашето прашање – не отстапувајте. Сега треба да следува едноставно кристално јасно прашање. Повторувајте го прашањето сè додека не го добиете одговорот. Нивниот гнев нека не ве вознемирува. Вие останете мирни. Тоа ќе покаже дека ја владеете ситуацијата.

4. Не дозволувајте да ве заведат на нивниот терен или да ве изместат од фокусот на интервјуто

Политичарите денеска имаат советници за односи со јавноста и со медиумите и тие нив ги учат, меѓу другото, да ги пренасочат дебатите на теми од нивен интерес. Уште една од лекциите е да ја „скротат“ офанзивата на новинарите и да ја преземат иницијативата. За да успее ова, советот е да се наведе новинарот на теми кои не се во фокусот на јавноста и во првичната намера за интервјуто и да се прикажат тие прашања како побитни.

Новинарите не треба да наседнуваат на овие трикови и спин-постапки. Треба да се држат до нивната првенствена цел и до прашањата предвидени за интервјуто, за кои рековме дека имаат цел да ја откријат колку што е можно повеќе вистината.

Понекогаш, како совет од спин-докторите доаѓа и сугестијата на новинарската упорност и конструктивно конфронтирање, политичарите да одговарат со уште поголема конфронтација, па дури и со агресивност за да се поколеба, исплаши новинарот.

Не дозволувајте да ве заплашат. Треба да ги препознавате тие трикови и да не дозволите да ве извадат од „колосек“. Новинарот треба да остане ладнокрвен, смирен и секогаш и постојано да ја води играта на својот пат. Впрочем, новинарот е тој што во интерес на јавноста, му дава шанса на политичарот да каже или да докаже дека го извршува своето службување во името на народот на начин кој тоа го утврдуваат владеењето на правото, транспарентноста, почитувањето на институциите и процедурите…

Да се запамети: Тогаш кога новинарот ќе ја изгуби ладнокрвноста, го губи и интервјуто.

5. Нема правење „зделки“  со политичарите

Колку и да е повторувано, никогаш не е отповеќе да се повтори: Со политичарите никогаш не се договара интервју врз основа на каков било договор, експлицитен или имплицитен. Со нив нема „зделки“ и нема какво било заедничко подразбирање дека интервјуто се прави за да добијат двете страни, новинарот и политичарот, по нешто. Новинарот половина од вистината, а политичарот поен плус кај гласачите. Таков договор е форма на корупција и се противи на суштината на новинарството.

Политичарот секогаш ќе настојува да го добие она што било негов мотив да го прифати интервјуто. Тоа е во суштината на политиката, политика на можното и на шансите. Но, новинарот треба да се издигне над таа, политичка, платформа. Тоа е во суштината на новинарството, суштина на новинарскиот интегритет.

Најмалку што се очекува е да се договори текот на интервјуто однапред. Единственото нешто за кое може да се постигне договор е должината на интервјуто, која е обратнопропорционална на новинарската страст која треба да се вложи за да се добие колку што е можно повеќе од вистината, ако не целата вистина.

6. Тие ќе дојдат со подготвен концепт

Додека се подготвуваат за длабинско интервју со некој политичар, новинарите си прават концепт, истражуваат, подготвуваат и пишуваат прашања за кои сметаат дека во тој момент се најважни за да ја откријат вистината.  И политичарите го прават истото.

Односно, уште поточно, тие ќе поминат неколку работни сесии со своите советници за односи со јавноста и со медиумите. Спин-докторите ќе ги советуваат и ќе ги подготват политичките пораки што во тој момент треба да бидат испратени преку интервјуто.

„Остани на пораката“ е насловот на третата лекција на махерите за односи со јавноста што ја споменуваме во оваа лекција. Владините одделенија за комуникација со јавноста, како и советниците во политичките партии, трошат огромни пари на експерти за комуникација. Манипулирањето со медиумите е голем бизнис. Честопати советите и обуките ги прават поранешни новинари кои многу добро знаат како функционираат медиумите и што очекува публиката, односно јавноста.

Она што треба да се запамети е дека политичарите, можеби, не се подготвени да ја кажат целата вистина, но секако се одлично обучени да останат на политичката порака на моментот.

Бидете сигурни дека тоа се случува во моментот кога нивниот одговор ќе почне со фразата: „Многу ми е мило што ми го поставивте тоа прашање, но мора да разберете дека вистинската причина за тоа се крие зад…“. Или: „Вашето прашање содржи важна поента, но главната тема во овој случај е…“.

Затоа, запамете: Никогаш немојте да сметате на тоа дека сте подобро подготвени од нив. Тоа е наивен став. Кога седнувате спроти политичарот, треба да знаете дека се соочувате со човек зад кој стои цел тим експерти за медиуми и за односи со јавноста.

Доколку сте секогаш свесни за тоа, ви останува да изградите став дека, како новинар, нема да дозволите да бидете искористен како мегафон за политичката порака, туку, напротив, ќе го испотите политичарот останувајќи фокусирани на вашата единствена цел: од него да извлечете вистина.

7. Слушајте внимателно и секогаш со отворен ум

Иако е исклучително важно да знаете што ќе прашате и да ја следите претходно утврдената патека на интервјуто, доколку слушате внимателно и доколку е отворен умот, како новинар секогаш ќе препознаете дел од вистината вметната, скриена, во некоја долга фраза. Тоа е четвртата лекција што ја позајмуваме од спин-махерите. Лекција која вели: Користете многу зборови, долги реченици за да го вметнете одговорот или дел од вистината што е проблематичен (за политичарот, н.з.). Идејата е дека додека политичарот ја употребува оваа тактика, опаѓа вниманието на новинарот и на публиката, и дека е можно во таква ситуација да се „протне“ непријатниот одговор без да се забележи. Подоцна политичарот има алиби доколку треба да докажува дека одговорил на тоа прашање и дека му е многу жал што тоа поминало незабележано кај новинарот.

Затоа, слушајте внимателно. Одговорите кријат во себе елементи за нови прашања, а отворениот ум треба да му помогне на новинарот да излезе од рамката што си ја поставил претходно. Тоа не значи дека ја губи контролата над интервјуто. Само докажува дека внимателно слуша и дека нема да му се измолкнат скриените одговори кои бараат дополнителни прашања. По една таква куса дигресија, интервјуто треба да се „врати“ на предвидената патека.

Ако оваа дигресија не биде на тој начин изведена, а политичарите имаат развиено сетило да почувствуваат несигурност, тоа ќе им даде шанса да ја исцрпат таа можност докрај и да ја пласираат својата политичка порака или, уште полошо – да пропагираат.

8. Не дозволувајте да ги избегнуваат прашањата

Веќе споменавме неколку начини на кои политичарите се тренирани да избегнуваат непријатни прашања. Многу е важно новинарот да препознае кога тоа се случува. И публиката знае да препознае кога политичарите избегнуваат прашања, но никогаш не е доволно доста да ги потсетите дека не ви одговориле на вашето прашање.

Кога правите интервју со политичари, треба да ги подготвите сите прашања за кои сметате дека ќе ве доведат до целата вистина. Секогаш постои опција дека нема да успеете да ги поставите сите прашања, исто како што секогаш постои реална можност да не ги добиете одговорите на сите поставени прашања.

Затоа треба да се владее со контролата над текот на интервјуто. Лимитираното време и јагулестите политичари ќе ве соочат со фактот дека интервјуто треба да заврши, а вие немате многу од вистината. Кога имате контрола, дури и во таква ситуација, постои можност да се извлечете и да поентирате со креативни и ефикасни поенти во последните прашања.

Сепак, за да не се соочите со таква ситуација, се препорачува еден едноставен трик. Поставете ги најважните, најпровокативните, најусштинските прашања на почетокот. Ова е добра тактика зашто ги изместува политичарите од удобната позиција што ја очекуваат на почетокот кога, вообичаено, се почнува со љубезен вовед и со лесни прашања за опуштање.

Обидете се еднаш да постапите така. Ќе ја забележите разликата. Се разбира, препораките за целосна контрола и за очекување на противударот сè уште остануваат.

9. Треба да ги запознаете од повеќе аспекти

Иако извршуваат битни општествени функции, и политичарите се луѓе, но со една посебна црта што ги издвојува од другите – тие се под постојан притисок повторно да ја добијат поддршката од електоратот. Сепак, бидејки се и тие луѓе, како и сите ние, и тие имаат слаби точки што ги кријат затоа што така им налагаат експертите за односи со јавноста.

Затоа новинарите треба да запознаваат и да откриваат различни аспекти на нивните работни навики. Тоа ќе им даде можност да го изберат најдобриот начин за да ја пробијат студената фасада, што, пак, ќе им даде можност да „копаат подлабоко“ за да се стигнат до вистината од јавен интерес.

Поконкретно, тоа понекогаш може да бара конфронтирачки настап, полн со енергија кој недвосмислено и, најважно, аргументирано, ги поставува прашањата така што е многу тешко да се избегне одговорот. Од друга страна, понекогаш е можеби попродуктивен еден мек, итар, аналитичен пристап во стилот на интервјуто, за да се стигне до вистинските одговори. Зашто, да се запамети, понекогаш неоснованиот конфронтирачки стил на интервјуирање може да го „затвори“ политичарот, а кај јавноста да создаде впечаток дека новинарот бил груб.

10. Бидете сигурни дека последниот збор е ваш

Кој треба да го има последниот збор? Новинарот или политичарот? Според истражувањата, заклучните зборови во едно интервју, особено на телевизија, се оние кои најдолго се паметат бидејќи во нив, вообичаено, е содржана синтезата, клучните поенти од разговорот. Политичарите го знаат тоа. Затоа, експертите за медиуми на тие последни зборови им посветуваат особено внимание. За тие последни зборови се подготвуваат специјални „саундбајти“. Куси, впечатливи, силни изрази кои имаат цел првенстевно да ги покријат сите слаби точки во текот на интервјуто, а како второ, но не помалку важно да одзвонуваат во ушите на публиката, односно гласачите.

Политичарите нема да пропуштат да го направат тоа. Но, потоа треба да следува резимирањето на интервјуто кое треба да го направи новинарот.

Затоа, препораката за новинарите вели: Освен што многу внимателно го слушавте вашиот соговорник за време на целото интервју, задача на новинарот е да ги запише најважните поенти од одговорите и на крајот од интервјуто да го сумира настапот на политичарот низ една куса презентација.

Добрата тимска работа во една редакција претпоставува еден асистент на новинарот што интервјуира, кој има задача да ги запише и да ги избере најважните цитати од одговорите на политичарите и на крајот од разговорот, за потребите на новинарското резиме, да му ги предаде на „домаќинот“ на интервјуто. Тие цитати се најдобрата илустрација на неговите резимирачки поенти.

На крајот, дури и доколку го знаете сето ова, па дури и да го промените, ќе ви треба и среќа, но во многу помало количество. Тоа е едното чувство на задоволство, другото поважно е она кога новинарот може да си  каже: „Да не бев јас, јавноста ова немаше да го знае!“

Тоа се тие ретки моменти во оваа професија што ја прават толку убава.

Користени линкови:

• The death of the political interview
• The aggressive political interview: it’s not just Sales and Alberici
• Soledad O’Brien’s confrontational interview style
• The Interview
• Confrontational interviews: do they work?

Оваа новинарска лекција е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана од Метаморфозис. Новинарската лекција e овозможенa сo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на новинарската лекција е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги веб-страницата (http://macedonia.usaid.gov) и Фејсбук-страницата на УСАИД (www.facebook.com/USAIDMacedonia).

Проверка на фактите на местото на настанот или кај директно засегнатите лица во веста, е правило без кое нема професионално новинарство. За жал, бројни се примерите од скојдневиетo, каде гледаме дека новинарите и редакциите не го применуваат овој професионален стандард

Пишува: Фатлуме Дервиши

Развојот на медиумите, масовната употреба на социјалните мрежи, проширувањето на алтернативите за споделување на информацијата го направиja новинарството полесно. Барем, така изгледа на прв поглед. Некогаш, на новинарот му било потребно задолжително да оди на местото на настанот за да го собере сам секое парче информација. Дел од овие парчиња, денес новинарот може да ги земе пренесени од некој друг, на е-пошта, на мобилен телефон, социјални мрежи и во многу други форми на интерактивна комуникација со јавноста.

Самата јавност може да генерира информации известувајќи го медиумот за разни поплаки, докажувајќи ги со фотографии или видеоснимки или други факти. Ова не подразбира дека посетата на местото на настанот е непотребна и дека вестите треба едноставно да се прават од канцеларија. Всушност, станува збор за една многу проширена практика во последно време, која сериозно ја загрозува објективноста на информацијата, како и правилното отсликување на настанот. Во ваков случај, ништо не го разликува новинарот од обичната публика, освен тоа што новинарите имаат смелост да толкуваат нешто, во кое самите не биле сведоци.

Тие кои ја познаваат оваа професија, знаат дека теренот „има сила“ да го промени целосно пристапот на третирање на настанот. Кога го гледа и го допира проблемот, новинарот има повеќе шанси да знае каде стои одговорноста и кој треба да приложи сметка за тоа.

Соодветното адресирање на прашањата не е гаранција дека медиумот ќе добие одговор, но барем треба да се обиде. И молкот на институцијата или одговорниот субјект може да се употреби како податок што сам по себе кажува нешто. Молкот во новинарството обично подразбира избегнување на одговорноста. Но, тоа се зема предвид тогаш кога новинарот ги искористил сите начини за да добие одговор од надлежните. Тогаш, дилемата на новинарот се прикажува јавно.

Има случаи (во последно време многу вообичаени), кога медиумите го одбираат најкраткиот пат, тој на поставување прашања јавно, без да ги постават таму каде што треба, што се користи неконтролирано. Овој пристап повеќе создава збунетост отколку што ги разјаснува навистина нештата за јавноста. Наместо ова, новинарот треба да го проба секој можен пат за да ги насочи овие прашања кај луѓето, функционерите и соодветните субјекти.

Примери:

Примерите што се искористени се написи што може да имаат и други недостатоци од професионална гледна точка. Меѓутоа, во овој преглед нè интересира само аспектот на потребата на гледање на настанот одблизу и поставување на прашањата на соодветен начин.

„Дали аферата „Телеком” ќе биде седмиот случај на СЈО што почнува со буквата „Т“? е написот во кој пишува:

„Именувањето на сите досегашни случаи на СЈО со буквата „Т“ е причина што во јавноста почна да се поставува прашањето дали можеби аферата „Телеком“ ќе биде седмиот случај (или и осмиот случај), кој ќе биде покренет од Специјалното Обвинителство“.

Каде е јавното мислење? Зошто прашањето не е насочено директно до Специјалното ббвинителство и не се чекало одговор? Новинарот не дава многу објаснувања на овие прашања. Само прашува и отвара дилеми јавно.

„По објавената веста на порталот Шќипмедиа дека приватниот Колеџ „Вилсон” во Тетово оди кон затворање, на адреса на порталот Шќипмедиа стигнале многу е-пораки и пораки од учениците од ова училиште и нивните родители.“

Вака почнува текстот со наслов Јавно прашање до Колеџот „Вилсон“ во Тетово,  каде се објаснува зошто се одлучило да се постави јавно прашање.  „Сите ученици ја поддржале веста додека родителите побарале преку порталот Шќипмедиа да и постават неколку јавни прашања на менаџерката на ова училиште Елита Маша и истите да ги земаат на истиот начин…“

Обичните читатели, наводно, не ги познаваат во суштина начелата на новинарската професија, но новинарот треба сам да ги знае и да ги почитува. Ваквите обвиненија или тврдења се први обвиненија и не треба да се објават без да поминат неколку потврдни филтри. Авторот требало да биде активен на терен, да ги сретне надлежните лица од таа институција, да сретне и други вклучени актери, и доколку со ова немало успех, тогаш можеа да дојдат до израз јавните прашања.

Во написот „Дали Невзат Бејта е инволвиран во рушењето на зградите на Албанците во Гостивар?!“ се открива една загриженост, за која новинарот не го прашал претходно Бејта. Се даваат други податоци, други страни, а за Бејта се поставува само јавно прашање.

Во текстот со наслов „Паниката ја тера смешната ДУИ, спас од опозицијата да побара кај Имер Селмани?!“, според авторот, ДУИ „сега се обидува да оживее еден „политички мртовец“, човек кој ги искористи сите привилегии на власта и беше казнет со гласови од народот кога се дознаа неговите силни врски со партиите на власт, албански и македонски. Станува збор за Имер Селмани, кој преку медиумите на власта прави напори за еден „политички поврат“.

Освен коментарите и јавното отворање на дилемата, авторот не направил ниту една професионална и практична работа за да го истражи ова. И другиот текст „Дали Командант Хоџа има за цел да стане пратеник на ДР-ДПА?!“ е исто од оваа природа, со истите недостатоци.

Следува најјасниот пример за тоа како не треба да бидат насочени прашањата во новинарството.

„Четирите прашања на Журнал што го „ставија во непријатна позиција“ министерот за правда, Валдет Џафери?!“ Насловот дава впечаток дека новинарот професионално ја вршел својата работа, посетувајќи го министерот Џафери и поставувајќи му директни прашања за неговите неисполнети обврски. Впечатокот што се дава е дека новинарот бил толку упорен, што министерот очигледно се чувствувал непријатно и не успеал да одговори. Сосема спротивно на ова е содржината на текстот.

Новинарот доставил неколку прашања на е-поштата на Министерството за правда (како да била оваа последната алтернатива за да се добие одговор) и тврди дека со ова го ставил министерот во непријатна позиција. Ваквите прашања со е-пошта обично се избегнуваат уште од службите/администраторите на институциите и многу големи се шансите да не стигнале воопшто до министерот.

Најдобар избор за да се земе еден одговор е да се оди на терен на еден настан каде што е присутен и минитерот и да му се постават директно прашањата. Тогаш може да се каже дали е ставен во непријатна ситуација или не.

Потврдување 

Вистина е дека на конференции или тркалезни маси обично се дискутира за реални проблеми. Доколку овие проблеми се евидентни во општеството, новинарската работа не треба да заврши само со отсликување на тоа што се зборувало на една конференција. Тој треба да излезе на терен за да ги види, да ги допре реалните проблеми и да ѝ даде на јавноста една што пореална слика за што станува збор.

„Презентацијата за модернизација на Термоцентралата Осломеј ги предвидува и мерките за намалување на загаденоста, начинот на транспорт на јагленот од третите земји и неговиот квалитет, кој ќе ја намали и емисијата на гасови“ – пишува во текстот „Кичево, студија за модернизација на Термоцентралата Осломеј“.

Читателот не успева да сфати зошто е потребна оваа „модернизација“, бидејќи не се дава ниту една реална загриженост на вработените или на околните жители. Ниту еден податок за актуелната состојба на оваа термоцентрала. Посета на просториите на термоцентралата и на околните живеалишта е „решение на проблемот“ за новинарот.

За постигнување сензација или неангажирање за да се инспектира теренот, се случило новинарот повторно да ги реактуелизира и вчерашните вести, претставувајќи ги како да се случуваат во моментот кога тој го пишува текстот. Еве еден пример: „Демонстрантите уште го држат блокиран патот: Али Ахмети нема што да бара во Куманово“. Ова е настан од пред еден ден, но авторот не се потрудил да оди на терен за да види што се случува.

Уште еден друг случај со текстот  „Скандал: Хирургот Македонец и ги фрла во лице документите на мајката Албанка“, каде што се вели:

„Еден скандал ја тресе државната болница во Скопје.

Еден ортопед Македонец на револтиран начин и ги фрлил пред очи сите документи на мајката Албанка од Прилеп, која дошла во болницата да ја прегледа нејзината 16 годишна ќерка Е.И. која боледува од тешка болест на рбетниот столб (сколиоза). Ортопедот македонец е со иницијали М.П…“

Се добива впечаток дека иницијалите се дадени за да се покаже сигурност на веста (бидејќи недостигаат фотографии и други податоци), но, доколку авторот е толку детално запознаен со настанот, не е јасно што го спречило да се сретне со овој лекар за да побара објаснување од него и да ги сретне надлежните од болницата за да ги праша дали се запознаени со овој случај. „Инаку, државен секретар во министерството за правда е Насуф Ипче“, се вели во текстот. Авторот директно покажал со прст, но не побарал одговорност. Што го спречило за да ја врши неговата работа професионално, не се кажува. Новинарот има обврска да побара одговорност од институциите доколку се случил некој „скандал“ или неправда.

За крај, да се потсетиме на  Прирачникот за етика во новинарството што одредува кои треба да бидат неколку од новинарските деjства во овој поглед.

• Изборот на фактите мора да обезбеди објективна информација, имајќи ги предвид сите гледни точки на темата што се третира.

• Потребата за брзина никогаш не смее да ја загрози точноста, кредибилноста и професионалноста на трудот.

• Новинарот мора да ја обезбеди „втората страна“, односно да им даде можност на двете засегнати страни да го изразат нивниот став. Ова уште повеќе доаѓа до израз кога новинарот изразува сомнежи или обвиненија или кога некој е предмет на напад или критика.

Оваа новинарска лекција е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана од Метаморфозис. Новинарската лекција e овозможенa сo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на новинарската лекција е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги веб-страницата (http://macedonia.usaid.gov) и Фејсбук-страницата на УСАИД (www.facebook.com/USAIDMacedonia).

Сè поголемото производство на информации и нивна дистрибуција преку сè побројните медиумски канали, како и огромниот број медиуми што ги користат тие канали, прават да бидеме заситени од информации. При ова „добриот избор“ е вистинскиот одговор на прашањето како да се одбраниме

Пишува: Дејан Донев

Изобилиството од информации, кое во нашата култура агресивно ни се наметнува преку медиумите, физички не може да се одбегне. Имено, според последната анализа на Рансфорд, околу 30% од нашето време додека сме будни ги поминуваме на користење на медиумите, со дополнителни 39% на користење на медиумите со друга активност. И тука предничи телевизијата. Последицата од нејзината доминантност најдобро се изразува преку податокот дека само во САД денес има повеќе ТВ-приемници отколку луѓе! Во однос на другите медиуми, секако, тука е и компјутерот како можен медиум. Од аспект на неговото користење само за поврзување со Интернет, во светски рамки се бројат 3.999.348.213 интернет-корисници.

Ако пред илјадници години проблембеше производството на информации и обезбедувањето нивна поголема пристапност, со развојот на масовните медиуми проблем е заштитата на човекот од преголемиот обем на информации. На пример, ако на почетокот на 14 век во библиотеката на „Сорбона“ имало само 1.338 книги, а притоа важела за најголема библиотека во Европа, денес постојат мноштво библиотеки во кои има повеќе од осум милиони книги, кои им се изнајмуваат на милиони корисници годишно. Прашајте се што би било доколку сакате да ги прочитате книгите објавени оваа година за да бидете во чекор со новобјавените наслови!? А нивната бројка не е мала: 1.660.557 книги на светско ниво.

Сè поголемото производство на информации и нивна дистрибуција преку сè побројните медиумски канали, како и огромниот број медиуми што ги користат тие канали, прават да бидеме заситени од информации. При ова „добриот избор“ е вистинскиот одговор на прашањето како да се одбраниме. Тој го вклучува психолошкото орудие – автоматизам. Се работи за рутинска постапка, која нашата свест ја усвојува за да овозможи брзо и ефикасно извршување на процесот на филтрирање, по принципот на рутинско и ефикасно извршување многубројни секојдневни активности. На пример, никој повеќе не прашува како научивме да пишуваме на тастаура, да размислуваме за буквите што ги има во секој напишан збор, кој прст која буква треба да ја притисне на тастатурата… Имено, додека учиме како да работиме нешто, во нашата свест внесуваме упатства слични на компјутерските шифри. Кога шифрите се внесени во свеста, подоцна можат автоматски да бидат активирани, без размислување.

Додека ние ја програмираме шифрата што управува со нашите автоматски, рутински постапки, тоа го прават и масовните медиуми и тие што се рекламираат. Тие ги користат нашите навики за свои цели, за да нè привлечат со пораки направени за нас, но не обврзно се и корисни за нас! Тоа го прават е преку континуирано инсистирање на одредени обрасци на однесување, сè додека не станат автоматски навики. На пример, редовното вклучување на радиото штом влеземе во автомобилот или вклучувањето на ТВ-приемникот штом дојдеме дома или на компјутерот или телефонот штом се разбудиме…

Медиумите нè програмираат да бидеме отворени и прифатливи за мислењата што тие преку пораките сакаат да ни ги пренесат. Со тоа се зголемува ризикот од прифаќање погрешни мислења. Се зголемува и ризикот од пропуштање многубројни пораки од кои  би имале поголема корист. Затоа е неопходно понекогаш да ги преиспитаме шифрите програмирани во нашата свест, а најголемо значење во тоа има самата медиумска писменост.